Мазмұны
Бірінші бөлім не жайлы?
2021 жылдың 5 қазанында Қазақстан Республикасы Әскери сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы журналист Т.Ковалеваға қатысты «Мемлекеттік қорғаныс тапсырысының ісі» деп аталатын қылмыстық іс жүргізудің қайшылықтарын жариялау жөніндегі қызметіне байланысты жеке қаулы шығарды.
Соттың пікірінше, Ковалева желіде жарияланған материалдарымен Тараптардың бірінің, атап айтқанда айыпталушы тараптардың ұстанымының дұрыстығы туралы қоғамдық пікір қалыптастыруға әсер етті.
Алқа бұл жағдайда «Заңнаманың кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 1998 жылғы 14 мамырдағы №1 Нормативтік қаулысының ережелерін қолданды. Қаулы сот процесінің нәтижелерін алдын-ала болжау үшін жауапкершілікті қарастырады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының пікірі бойынша сот процесінің нәтижелерін алдын ала шешу - «...сот процесі тараптарының бірінің ұстанымының дұрыстығы туралы қоғамдық пікір қалыптастыруға тікелей немесе жанама бағытталған бұқаралық ақпарат құралдарының хабарламалары ...» деп түсініледі. Бұл ретте сот мәні бойынша қандай да бір сот актісі нәтижелерінің «алдын ала шешілуі» туралы өз пікірін тиісінше уәждеу міндетінен босатылады.
Осылайша, осындай құқық қолдану тәжірибесіне сүйене отырып,«сот» журналистикасының қызметі бұқаралық ақпарат құралы үшін өте қауіпті кәсіпорынға айналуда.
Қандай түйінге тоқталынды?
Осы Ережемен келіспей, Т. Ковалева мақаланың авторымен бірге жеке қаулыны жоюға тырысу туралы шешім қабылдады. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына жеке қаулыға наразылық білдіру туралы өтініш жолданды.
Жауап ретінде Бас прокуратура бізді Бас әскери прокуратураға жіберді. Өз кезегінде, Бас әскери прокуратура сот алқасы тарапынан бұзушылықтар таппады және жауаппен келіспеген жағдайда Бас прокуратураға жүгінуді ұсынды. Бас прокуратураға қайта жүгіну тек Бас әскери прокуратураға қайта жүгіну туралы ұсынысқа әкелді. Өкінішке орай, прокуратура органдары бұл жағдайда өздерінің төмен тиімділігін көрсетті.
Одан әрі біздің тарапымыздан Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотына кассациялық тәртіпте қаралатын жеке шағым жолданды.
Жеке шағымның негізгі тезистері келесідей болды:
- Жеке шешім Сот алқасынан ешқандай дәлелдемелік негіз болмаған жағдайда шығарылды.
- Журналист Ковалева Т.-ның жарияланымдарында сотқа және/немесе қоғамдық пікірге жасырын немесе айқын «әсер» байқалған жоқ (қалай болса да, ешқандай дәлел келтірілмеген).
- Сот алқасы журналист Т. Ковалеваға қатысты жеке қаулыны журналистің кәсіби қызметін шектеу құралы ретінде пайдаланып, сот ісін жүргізудің жариялылық қағидатын бұзады.
- Сот алқасы ұлттық заңнаманың ережелеріне де, еліміз ратификациялаған халықаралық келісімдерге де қарамастан, жеке қаулы шығарады.
Нәтижесінде 2022 жылғы 22 ақпанда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының судьясы Р.К. Жақудина жеке шағымда көрсетілген дәлелдермен келісіп, істі кассациялық сатының сот отырысына қарау үшін жіберді.
Өз кезегінде, 2022 жылғы 17 наурызда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы журналист Т.Ковалеваға қатысты № 2 қіж -31-21 қаулысының күшін жойды.
Осылайша, Т. Ковалеваның белсенді азаматтық ұстанымының, қоғамдық қолдаудың және нақты заңды негіздеменің арқасында сот ісін жүргізудің жариялылық принципін қорғауға қол жеткізілді. Бұл жағдай сот процестерінің басым көпшілігі әлі де онлайн режимде өтіп жатқандығына байланысты өзекті болып отыр.
Photo from Envato
