Мазмұны
Мақсатты аудитория
Интернетті пайдаланушылар арасында басқаларға қарағанда «ерекшелеу» адамдар бар, және осы бүкіл қол жетімділікпен оқиға олар үшін басталған.
Зағип пайдаланушылар
Танымал нанымға қайшы, зағип арасында интернетті пайдаланушылар көп. Олардың ерекшелігі тек суреттерді көрмеу. Қалғанының бәрін олар парақтардың барлық мазмұнын дауыстап оқитын арнайы бағдарламалық жасақтаманың көмегімен немесе сайттың барлық мазмұнын Брайль шрифтімен көрсететін Брайлевский деп аталатын дисплейдің көмегімен «көреді». Яғни, зағиптар үшін барлық мазмұн мәтін немесе аудио форматында қол жетімді.
Нашар көретін пайдаланушылар
Компьютер экраны қағаз емес. Керісінше, одан оқу қиын, көздері тез шаршайды, жұмыс қабілетін төмендетеді. Мәтін неғұрлым аз оқылса, соғұрлым нашар болады. Неғұрлым алаңдататын, жарқын, қозғалатын элементтер болса, көру қабілеті нашар пайдаланушылар үшін интернетте жұмыс істеу соғұрлым қиын болады. Оларға көзілдірік немесе линза киіп жүргендердің бәрі, көру қабілетін түзету операциясын жасағандар, сондай-ақ қайтымсыз қартаю процестері басталатын жас, 30 жастан асқандардың бәрі жатады. Оқырмандардың көпшілігі қазір алғаш рет өздерін мүмкіндігі шектеулі адамдар ретінде көрген шығар.
Нашар еститін және саңырау адамдар
Бұл пайдаланушылар үшін аудио контент қол жетімді емес. Олар үшін аудио файлдардың немесе аудио тізбегі бар бейне файлдардың мәтіндік нұсқасы, сондай-ақ субтитрлер мен сурдоаударма ойлап табылды.
Қозғалтқыш функциялары бұзылған пайдаланушылар
Бұл пайдаланушылар тобы бәрін көреді және бәрін естиді, бірақ контентті толық басқара алмайды, өйткені көбінесе компьютерлік тінтуір сияқты күрделі манипуляторды жеңе алмайды. Күлмеңіз, бұл өте қиын. Компьютерді енді ғана игере бастаған адамға қараңыз, әсіресе егер ол жасы үлкен кісі болса. БЦП ауруы диагнозы қойылған адамдар үшін және де барлық соқыр пайдаланушылар үшін тінтуір мүлдем жоқ (өйткені олар жүгіргіні де, экранның шекараларын да көрмейді). Яғни, мұндай пайдаланушылар үшін барлық мазмұнды және оның функционалдығын тек бір пернетақтаның көмегімен толық басқару мүмкіндігін қамтамасыз ету қажет. Айтпақшы, тінтуірді пайдалану компьютердегі, қандай да бір шектеу жоқ адамдар үшін де жұмысты баяулатады. Тінтуір мәтінмен жұмыс істеуден алшақтатады. Егер сіз компьютерлік ойындар ойнамасаңыз, компьютерде сурет салмасаңыз, «маңызды пернелерді» меңгеруге тырысыңыз, сонда сіз назарыңызды және қолыңызды үнемі тінтуірден/тінтуірге жылжытуға және курсорды жылжытуға уақыт пен күш жұмсайсыз.
Жас шектеулері
Жастары үлкен пайдаланушылар, жоғарыда айтқанымыздай, тінтуірді игеру қиынырақ, жаңа және жаңартылған сайттарды баяу игереді, нашар көреді және компьютерде ұзақ уақыт отыра алмайды. Егер біз олар үшін біздің веб-сайттың жастарға арналғандай қол жетімді болуын қаласақ, онда біз осы ерекшеліктерді ескеруіміз керек.
Психикалық ерекшеліктері мен қабылдау ерекшеліктері
Мұндай ерекшеліктері бар пайдаланушыларға ең алдымен эпилепсиядан зардап шегетін адамдар жатады. Мониторлар мен теледидар экрандарындағы анимациялық суреттерді қарау кезінде эпилепсияның шабуылдары болған белгілі жағдайлар бар. Лондондағы 2012 Олимпиадасының жаңа анимациялық логотипі қатты жанжалға айналды. Ұйымдастырушылар тіпті логотиптен туындаған эпилептикалық ұстаманың салдарынан бірнеше адам медициналық көмекке жүгінгеннен кейін оған өзгерістер енгізуге мәжбүр болды. Веб-контентті әзірлеу кезінде әлеуетті пайдаланушылардың психикалық ерекшеліктерін ескеру қажет.
Бұл шектеулердің әртүрлі комбинациясы да бар. Мысалы, соқыр-саңырау компьютер пайдаланушысы. Бұл адамдар күн сайын ерлік жасайды.
Қаржылық цифрлық қол жетімділік
Қазақстанда 702 мыңнан астам мүгедек адам бар және БҰҰ Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияның 21-бабына және ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің әдістемелік ұсынымдарына сәйкес мүгедек адамдар үшін ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз етуі қажет 22 жұмыс істеп тұрған екінші деңгейдегі банктер бар. Мүгедектігі бар адамдарға және халықтың жүріп-тұруы шектеулі басқа да топтарына жеке және қашықтықтан қызмет көрсету кезінде қаржы ұйымдарына олар үшін сайттар мен мобильді қосымшаларды бейімдеу, сондай-ақ жұмыскерлерді азаматтардың аталған санаттарымен өзара іс-қимыл жасай білуге үйрету ұсынылды.
Қазақстанның қаржы секторындағы цифрлық серпіліс туралы банкирлер мен сарапшылар ғана емес, статистика да айтуда. Ұлттық Банктің деректері бойынша, соңғы жылы (2020 жылғы маусымнан бастап 2021 жылғы маусымға дейін) банктік онлайн-сервистерді пайдаланушылардың саны 7 млн-ға өсіп, 32,3 млн-ға жетті, яғни банктерде күн сайын 19 мыңнан астам жаңа цифрлық клиенттер пайда болды. Смартфондардың қол жетімділігі, карантиндік шектеулер және қашықтан қызмет көрсетуге сұраныстың артуы банктердің цифрлық арналарды, соның ішінде мобильді қосымшаларды белсенді дамытуға әкелді.
Пандемия кезеңінде бұрын банк бөлімшелерінде ұсынылған дәстүрлі қызметтер интернет-банкинг және мобильді қосымшалар арқылы онлайн-форматқа ауысып, халық пен бизнес үшін банк өнімдерін пайдалану жылдамдығы мен қол жетімділігін арттырды. Алайда мүгедектігі бар пайдаланушылар үшін банктердің сайттары мен қосымшалары қолжетімсіз болып қала береді, адамдар оларды толық пайдалана алмайды, олар қолжетімділікті қамтамасыз етудің арнайы құралдарымен жабдықталмаған. Осылайша, пандемия кезінде де мүгедектігі бар клиенттер қызмет алу үшін бөлімшеге баруға мәжбүр.
Веб-қол жетімділік: WCAG 2.0 халықаралық стандарты
Қол жетімділік (ағылшын тілінен. accessibility) — бұл өнімнің қасиетін (мысалы, құрал, қызмет, мәтін) әр түрлі пайдаланушылардың мүмкіндігінше көп пайдалануын сипаттайтын жалпы термин. Қол жетімділікті «пайдалану мүмкіндігі» деп санауға болады және белгілі бір жүйенің немесе өнімнің функционалдығын пайдаланудан нәтиже алуы мүмкін. Қолжетімділік мүмкіндігі шектеулі адамдардың ерекшеліктері және олардың ассистивті (көмекші) технологиялар арқылы жүйелер мен нысандарды пайдалануға қол жеткізу құқықтары тұрғысынан қолданылады. Арбадағы мүгедектердің кіруіне арналған пандустармен жабдықталған ғимараттар қолжетімді болуы мүмкін. Біз веб-контенттіңң қол жетімділігін денсаулық шектеулері бар адамдар онымен таныса алатын және жұмыс істей алатын форматтау және контентті ұсыну құралдарының жиынтығы ретінде қарастырамыз.
Қазір WCAG 2.0 халықаралық стандарты әртүрлі денсаулық шектеулері бар пайдаланушыларға арналған (көру, есту, моторика және т.б.). WCAG 2.0 немесе 2.0 веб-контентіне қол жетімділікті қамтамасыз ету жөніндегі нұсқаулық 60 беттен тұратын техникалық құжат болып табылады, онда әр түрлі пайдаланушылар үшін қол жетімді веб-контентті құрудың заманауи ережелері мен принциптері сипатталған. Нұсқаулықтың ережелерін орындау көру, есту, қозғалыс функциялары, психикалық және басқа да бұзылулар сияқты денсаулығы шектеулі адамдардың веб-мазмұнына қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін өте маңызды.
Нұсқаулық интернет-технологиялар саласындағы әртүрлі елдердің сарапшылары (дизайнерлер, html-кодерлер, бағдарламашылар және т. б.), дүниежүзілік веб-консорциумның қатысушыларымен (www.w3c.org) 2008 жылы құрылған. Құжатты нұсқаулық, оқулық, стандарт, тіпті веб-мазмұнның қол жетімділігін тексеру және жақсарту құралы деп те атауға болады. Мұның бәрі құжаттың арнайы құрылымына және анықтамалық материалдарға сілтемелердің көптігінің арқасында.
Нұсқаулық 61 тексерілетін мәлімдемеден тұрады, олар қол жетімді мазмұнның 4 негізгі принципін көрсететін 12 ережемен біріктірілген: қабылдау, басқару, түсіну, сенімділік. Яғни, қол жетімді мазмұн қабылдануы, басқарылуы, түсінікті, үйлесімді болуы керек. Негіздеме материалдың жаңалығы және «веб-мазмұнның қол жетімділігі» деп аталатын білім саласы болуы мүмкін. Нұсқаулық 2008 жылы жазылды және оның алғашқы нұсқасы өткен ғасырда, 1998 жылы жарық көргенімен, жаңа нұсқада веб-мазмұнның техникалық қол жетімділігі мәселелерін қарастыру тәсілі түбегейлі қайта қаралды. Атап айтқанда, интернет-технологиялардың 10 жыл бойы қарқынды дамуы, сарапшылар технологияларға ілесу мүмкін емес екенін түсінді, сондықтан оларды WCAG 1.0-де жасалғандай, қолжетімділік тұрғысынан қолдану мүмкіндіктерін сипаттау мағынасыз болды. Дегенмен, бұл бүкіл тарихта өзгермейтін екі компонент бар — контент және адам қабілеттері. Осы екі маңызды элементті ескере отырып, өлшенетін, демек қол жеткізуге болатын қолжетімділік стандарттары жасалды.
Жалғасып жатқан пандемияға байланысты біз үшін мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияның қағидаттарына сәйкес келетін және халықтың денсаулығын қорғауға қосымша кедергі болатын интернет-ресурстардың қолжетімділігін қамтамасыз ету өте маңызды.
Usability vector created by vectorjuice - www.freepik.com
