Мазмұны
SARS-CoV-2 пандемиясы қазақстандық сот жүйесінің жұмысына түбегейлі өзгерістер енгізді. Қазіргі уақытта сот процестерінің 90% онлайн режимде өтуде. Оның ішіне қылмыстық процестері де кіреді.
2020 жылдың толыққанды жазында, тамыз айында құқық қорғау және заң қауымдастықтары, сондай-ақ азаматтық қоғамның белсенді бөлігі белгілі азаматтық белсенділерге қатысты қылмыстық сот істерінде бақылаушылар мен комментаторлар ретінде жиі әрекет етті. Осылайша, елде қылмыстық процестерге кәсіби бақылаушылар жалпы ортақ құрылды. Бақылаушылардың жұмысының арқасында қоғам тыңдаулардың тікелей трансляциялары арқылы нақты уақыт режимінде сот отырысы залында болып жатқан оқиғалар туралы ақпарат алды. Сондай-ақ, бақылаушылардың жұмысы Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің (ҚР ҚК) сот өндірісінің жариялылығы қағидатын регламенттейтін 29-бабына жаңа өмірге дем берді.
Сот процесінде байқаушы ретінде жұмыс істегісі келетін азаматтар отырысқа қатысу туралы тиісті өтінішхатты сот кабинетінің сервисі арқылы жібереді. Осыдан кейін соттың қалауы бойынша өтінішті қабылдайтын немесе қабылдамайтын және нәтижесінде бақылаушыға процеске қатысуға мүмкіндік беретін немесе мүмкіндік бермейтін сот отырысының хатшысымен байланысу қажет.
Әділ сот ісін жүргізу құқығы тұрғысынан бақылаушылар рөлінің айқын маңыздылығына қарамастан, олардың іс жүргізу мәртебесі жоқ. Бұл сот процесі барысында бақылаушының нақты белгіленген құқықтары мен міндеттерінің болмауына әкеп соғады. Заңнамадағы мұндай олқылық судьяларға онлайн-трансляция жүргізуге тыйым салу практикасын енгізуге не «техникалық» қиындықтарға сілтеме жасай отырып, байқаушыны сот процесіне жібермеуге мүмкіндік береді.
Осылайша, байқаушының процестік мәртебесін, оның құқықтары мен міндеттерін регламенттейтін өзгерістерді Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік Кодексіне енгізу қажеттігі пісіп-жетілді.
