Уикипедиядағы гендерлік алшақтықты жабу: қазақстандық аспект

Кіріспе

WikiGap — бұл көпшілікке арналған Уикипедиядағы әйелдерді қамтуды және онымен байланысты тақырыптарды мүмкіндігінше көп тілде, соның ішінде Уикимедиа инкубаторындағы Уикипедия тілдерін жақсартуға бағытталған мақалалар жасау және жетілдіру бойынша редакторлар жобасы [1].

Байқау 2018 жылы Швецияның сыртқы істер Министрлігі Wikimedia Sverige, Швецияның Wikimedia филиалымен бірлесіп, Уикипедия мазмұны мен қатысушыларындағы гендерлік теңгерімсіздікті жою мақсатында басталған WikiGap жаһандық науқанының аясында ұйымдастырылды. Байқау аясында БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі бөлімі Wikimedia Sverige, Wikimedia Foundation және Wikimedia-ның жаһандық филиалдарымен серіктес болып, Уикипедияда мақалалары аз немесе мүлдем жоқ адам құқықтары саласындағы маңызды әйелдердің есімдерінің тізімін ұсынды. Байқау WikiGap жаһандық науқаны аясында ұйымдастырылды, оның алғашқы шығарылымы 2019 жылы өтті.

2014 жылы Швеция үкіметі феминистік сыртқы саясатты жүргізетін әлемдегі алғашқы ел болу үшін жаңа саясат енгізді. Бұл барлық саяси процестерде гендерлік теңдікке ықпал етуді білдірді. 2017 жылы әлемнің әр түкпіріндегі бірнеше Швед елшіліктері қатысушылардан әйелдер туралы Уикипедия мақалаларын жасауды сұрайтын іс-шараларды ұйымдастыру үшін Уикипедиялықтармен күш біріктірді [2]. Феминистік сыртқы саясат осы алғашқы сәтті іс-шаралармен бірге Швецияның сыртқы істер Министрлігін WikiGap-ты 2018 жылы жаһандық науқанға кеңейтуге шабыттандырды. Содан бері мақсат бүкіл әлем бойынша Швеция елшіліктері мен Уикипедия еріктілері арасындағы тығыз ынтымақтастықты дамыту және ақырында гендерлік теңдіктің маңыздылығын көрсету үшін Уикипедиядағы әйелдер туралы көбірек мақалалар жасау болды.

WikiGap редакциялау конференциясы 2020 жылдың 5 наурызында Алматыда басталды. Іс-шара 8 наурыз Халықаралық әйелдер күніне арналды. Халықаралық әйелдер күні әйелдердің жетістіктеріне назар аударады, әйелдердің пайдаланылмаған әлеуеті мен мүмкіндіктерін насихаттайды және әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты тоқтатуды қолдайды.

WikiGapKazahstan-2020 ҚазҰҚПУ-де

Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің әлеуметтік және гендерлік зерттеулер ғылыми-зерттеу институты Нидерланды Корольдігінің Елшілігімен бірлесіп Қазақстанның көрнекті әйелдері туралы ақпаратты ілгерілетуге арналған жобаны іске асырды. Жобаның миссиясы Уикипедиядағы қазақ әйелдері туралы әйелдердің қазақ тілінде жазған мақалаларының санын көбейту арқылы интернеттегі гендерлік теңдік алшақтығын жою болды.

Жоба аясында Уикипедияға сегіз бағыт бойынша 100 әйел туралы Қазақ тіліндегі жүзден астам мақала қосылды:

• саясат,
• білім,
• ғылым,
• өнер,
• бизнес,
• медиа,
• үкіметтік емес сектор,
• спорт.

Жоба жұмысына университеттің қызығушылық танытқан студенттері мен оқытушылары қатысты. Жоба аясында осы жобаны үйлестірген Ахметова Әселхан Уикипедия порталында мақаланы орналастырудың техникалық дағдыларын пысықтау бойынша тренингтер өткізді.

Жоба аяқталғаннан кейін студенттерге сертификаттар мен ұсыныс хаттар табысталды.

WikiGapKazahstan-2021 SDU-да

Келесі 2021 жылы байқау Сүлейман Демирель университетінің қабырғасында өтті. Жобаға СДУ 3 факультеті қатысты:

• Инженерлік және жаратылыстану ғылымдары,
• Құқық және әлеуметтік ғылымдар,
• Бизнес мектебі.

100-ге жуық қатысушы Уикипедия үшін 160-қа жуық әйелге қазақ және ағылшын тілдерінде мақалалар жазды.

Халықаралық әйелдер күні қарсаңында SmArt.Point алаңында 2020 және 2021 наурыз айларында WikiGap жобасының қорытынды іс-шарасы өтті. WikiGap Kazakhstan PhD елшілерінің бірі, медиа сарапшы Молдияр Ергебеков "Неге этика гендерлік теңдікті қолдауды талап етеді? мәселені БАҚ мысалында қарастыратын боламыз".

Зерттеу нәтижелері біздің қоғамдағы гендерлік проблеманы этика тұрғысынан қарастыруға мүмкіндік береді; БАҚ-та гендерлік имиджге сыни көзқарасты қалыптастыру; бұқаралық ақпарат құралдарындағы гендерлік өкілдіктің жақсаруына әсер етуге және гендерлік мәселеге ғылыми назар аударуға бағытталған.

Ғалымның пікірінше, WikiGapKazakhstan-ға қатысу [3] студенттерге келесі дағдыларды береді:

• Олар этикаға қатысты негізгі ұғымдар мен ойшылдармен таныс болады;
• Олар гендерлік теорияның негізгі ұғымдарын білетін болады;
• Олар жыныс пен гендердің айырмашылықтарын білетін біледі;
• Олар бұқаралық ақпарат құралдарында гендердің орнын түсіндіре көрсете алады;
• Олар БАҚ-ты гендерлік негізде сынай алатын болады;
• Олар гендерлік зерттеудің негізгі әдіснамалық аспектілері мен әдістерін білетін болады.

WikiGap-қа кім қатысты

WikiGap-2021 қатысушыларының бірі, мектептегі дизайн оқытушысы Алиева Алуа Қадырқызы #WikiGap Kazakhstan жобасы аясында Мария Маниесори туралы мақала жазып, келесі тәжірибелерімен бөлісті:

"Мария Маниссориді таңдаудың себебі мен бұл адам туралы педагогикалық университеттің 1 курс студенті болғаннан кейін бірінші рет естідім. Мен оның Монтессори педагогикасымен, Монтессори әдісімен және осы саладағы көптеген басқа жұмыстармен таныспын. Мен бұл мақаланы, ол туралы қазақ тілінде ақпарат жоқ екеніне сенімді болғаным үшін таңдадым. Қазақстандағы WikiGap жобасына қатысу маған біріншіден, қазақ тіліндегі сапалы мақалалар санының артуына өз үлесімді қоса алғанымды, екіншіден, Мария Монтессори туралы мақала жазу арқылы қосымша ақпарат алғанымды түсіндім. Мен осы жоба арқылы Уикипедия әлемін ашқаныма қуаныштымын және оған мүмкіндігінше үлес қосуды жалғастыруға бел будым".

Қайша Атаханова — биолог, экология саласындағы халықаралық Голдман сыйлығының лауреаты. Wiki Gas Kazakhstan жобасына дейін Қайша Атаханова туралы ақпарат Уикипедияда 8 тілде қолжетімді болды.

SDU студенті Жауымбай Ержан бетті қазақ тіліне аударып жазды:

"Қайша Атаханова туралы алғаш білгенімде, ол туралы қазақ тілінде ақпарат жоқ екеніне таң қалдым. Ол туралы тағы 8 тілде мақалалар жазылса да, ол туған жері мен елін экологиялық апаттардан қорғауда жұмыс істеп, қызмет етті, бірақ мен оның ана тілінде ешқандай ақпарат жазылмағанына таң қалдым. Сондықтан мен бұл адам туралы мақаланы мемлекеттік тілде - қазақ тілінде жазу міндет деп санадым".

WikiGap Қазақстан әсері

Осындай бастаманың нәтижесінде Қазақстан "Ең көп қаралымы бар елдер" тізіміне енді және kk.wikipedia.org 2020 жылдың желтоқсанында Қазақстан АҚШ, Ресей, Франция сияқты елдермен қатар Уикипедия қарауында болды. 2020 жылы қазан айында Қазақ тіліндегі Уикипедия ең көп қаралды [4] — 48 миллион рет.

2020 жылдың желтоқсанында Қазақ тілді Уикипедияда 42 миллион мақала қаралды. Ең көп қаралған мақалалар:

• Қаныш Имантайұлы Сәтбаев;
• Ұлы Жібек жолы;
• Абай Құнанбайұлы;
• Жүрек-тамыр жүйесі.

Әйелдер арасында желтоқсан айында Хиваз Қайырқызы Доспанова туралы мақала көп қаралды, бірақ ең танымал үш есімде қазақстандық әйелдердің есімдері жоқ.

"Бұқаралық ақпарат құралдарындағы әйелдер туралы айтатын болсақ, біз мысалмен шабыттандырамыз. Әйелдер көбінесе өз істерін бастаудан қорқады, өз жетістіктері туралы айтуға ұялады және өз мәселелерін ашық талқылауға ұялады. Бір әйел туралы айта отырып, біз мыңдаған әйелдерді ыңғайлы аймағынан шығуға, үлкен істер жасауға шабыттандырамыз. БАҚ-та әйелдер туралы айту арқылы біз бір-бірімізді қолдаймыз. Мысалы, біз The Steppe-де әйелдер туралы көп нәрсе айтамыз. Біз жұмыстан басқа көптеген адамдардың үйі мен отбасы бар екенін түсінеміз. Әйелдер өмірдің бірнеше салаларын бір уақытта, күн сайын қақпақылдайды. Біз бұл әйелдер туралы сөйлескенде, олар қажет ететін қолдауды береміз. Иә, бұл туралы ешкім айтпауы да мүмкін, бірақ ол солай!", — деді Зәуре Розмат, CEO the Steppe WikiGap Қазақстан жобасы туралы.

Қорытындылар

Мұндай іс-шаралар 2030 жылға дейінгі тұрақты даму Күн тәртібіне тікелей қатысты, өйткені ол әйелдер мен қыздардың ақпараттық-коммуникациялық технологияларға (АКТ) қол жетімділігі мен қолданылуын кеңейтуге ықпал етеді.

2018 жылдың наурыз айындағы алғашқы іс-шарадан бастап, WikiGap-тың күш-жігерінің нәтижесінде жобаның алты жылында жүз мыңнан астам жаңа мақалалар жасалды.