Мазмұны
2023 жылғы 26 қаңтарда ҚР премьер-министрі Әлихан Смайыловтың төрағалығымен цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі Министрлігінің алқа отырысы өтті. Біздің көзқарасымыз бойынша, бұл материалда ең маңызды ақпарат пен сарапшылардың пікірлерімен бөлісе алдық деп ойлаймыз.
Цифрлық даму министрлігінің баяндамасы
Цифрлық даму министрі Бағдат Мусин 2022 жылғы қызмет қорытындылары туралы баяндама жасады, сондай-ақ мемлекеттік қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыру, ХҚКО-ларды жаңғырту және халық пен бизнес үшін жаңа цифрлық сервистерді енгізу, телекоммуникациялық және аэроғарыштық салаларды дамыту, мемлекеттік аппаратты цифрлық трансформациялау және елдің ақпараттық қауіпсіздігін нығайту жөніндегі ағымдағы жылға арналған алдағы жоспарлар туралы айтты.
БҰҰ-ның «электрондық үкіметті» дамыту рейтингінде Қазақстан 28-ші орынды иеленді. Электрондық үкімет тұжырымдамасы аясында бүгінгі күні барлығы 1214 электрондық мемлекеттік қызмет алу мүмкіндігі ұсынылды. 2022 жылы барлығы 43 миллион мемлекеттік қызмет онлайн режимінде egov.kz арқылы көрсетілді.
EGDI (электрондық үкіметтің даму индексі; Е-Government Development Index) электрондық үкіметтің үш маңызды аспектісінің кешенді өлшемі болып табылады, атап айтқанда: онлайн қызметтерді ұсыну, телекоммуникациялық байланыс және адами әлеует. EDGE туралы және оның қалай есептелетіні туралы толығырақ UN E-Government Knowledgbase сайтынан білуге болады.
EGov Mobile - «супер қосымша» деңгейіне дейін жетілдіру, сондай-ақ Астанада пилоттық режимде «супер ХҚКО» іске қосу жоспарлануда, онда бір ғимаратта әлеуметтік құрылымдардың барлық фронт-офистері (ХҚКО, БЖЗҚ, Әкімдік, DAMU, Коммуналдық ұйымдар, нотариус және т.б.) болады.
Бизнеске келетін болсақ, министрлік 2023 жылы тәуекелдерді басқару жүйесі арқылы бизнесті тексерудің жоспарлы кестелерін автоматтандыруды жоспарлап отыр, бұл осы саладағы адами және сыбайлас жемқорлық факторларын жоюға мүмкіндік береді. Бизнес субъектілерін тексеру тізімін жариялау ҚР Бас прокуратурасының сайтында жүзеге асырылады.
Министрдің баяндамасына сәйкес, 6290 ауылдық елді мекеннің ішінде кең жолақты мобильді интернетке бүгінде 4858 ауыл, оның ішінде 2812 ауыл 4G желілеріне қосылған. Оптика бойынша тіркелген қосылуға қатысты бүгінгі күні 2601 елді мекен қосылған, 2023 жылы тағы 2063 ауылды оптикаға ауыстыру жоспарлануда.
Сондай ақ министр телеком провайдерлеріне байланыс пен интернеттің сапасыздығы үшін айыппұлдар туралы есеп берді:
2022 жылдың 11 қыркүйегінен бастап айыппұлдар көбейтілді. Мәселен, бірінші бұзушылық үшін сома 100-ден 1000 АЕК-ке дейін, екінші бұзушылық - 200-ден 1500 АЕК-ке дейін көтерілді. Бұл бұрын провайдерлерге айыппұл төлеу мәселені шешуге қаржы салудан гөрі тиімдірек болғандықтан жасалды.
Телеком желілеріндегі қауіпсіздік тақырыбы бойынша министрлік басшысы байланыс операторларымен («Kcell», «Кар-Тел», «Мобайл Телеком-Сервис») телекоммуникация желілерінде рұқсат етілмеген қызметті, оның ішінде алаяқтықты болдырмау жөніндегі ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылғанын хабарлады.
2022 жылдың 27 желтоқсаны мен 2023 жылдың 9 қаңтары аралығында операторлар 734 000 алаяқтық қоңырауларды бұғаттаған болатын.
«Ақ парақ» ұғымын енгізу
«Қаңтар айындағы оқиғалар мемлекет ТЖ кезінде байланыс желілерінің жұмысын тоқтатпауы тиіс екенін көрсетті. Бірқатар өмірлік маңызды объектілер, мемлекеттік және жеке ұйымдар интернет желісіне үздіксіз қол жеткізуді қажет етеді», - деді цифрлық даму министрі Бағдат Мусин.
Ақ парақтарға банктер, электронды үкімет және т.б. кіреді, министрдің айтуынша, төтенше жағдай кезінде де қол жетімді болады.
Елжан Қабышев, құқық қорғаушы және «Digital Paradigm» ҚҚ басшысы ақ парақтар тізімдері туралы бастамаға түсініктеме берді:
«Министрдің сөздері мені алаңдатады,өйткені іс жүзінде Қазақстан болашақта интернетті өшіруден бас тартпайды. Іс жүзінде 2022 жыл бойы біз мемлекеттің интернетті шатдаунды енгізуі адам құқықтарына теріс әсер ететінін, адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретінін, әсіресе мүгедектігі бар адамдар күнделікті өмірлік маңызды онлайн қызметтерді пайдалануы керек, бизнес қызметін тоқтата тұруы және ел экономикасына зияны туралы айтпағанда, зардап шегетінін айтқан болатынбыз».
Вадим Меляков
БҰҰ адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссарының кеңсесі 2022 жылы «Интернетті Өшіру: тенденциялар, себептер, құқықтық салдар және бірқатар адам құқықтарына әсер ету» атты баяндама жариялады, онда мемлекеттердің интернетті өшіру тәжірибесі сынға алынды:
«Интернеттің өшірілуінің ауқымдылығы мен кең әсерін ескере отырып, бұл шара қажеттілік пен пропорционалдылықтың негізгі талаптарына өте сирек жауап береді. Өшірудің көптеген құқықтарға теріс әсері көбінесе оларды қолдану салаларынан немесе мерзімдерінен асып түседі, тіпті егер олар нақты қауіптерге жауап беру мақсатында жүзеге асырылса да, оларды пропорционалды емес етеді».
БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі кеңесі 2016 жылдан бастап интернетті өшіру тәжірибесін айыптап, бірнеше қарар жариялады. Қазақстан осы маңызды құжаттар мен олардың ұсынымдарына құлақ түртуі керек.
Осылайша, ұсынылған «ақ тізімдер» мәселенің шешімі емес деп санауға болады. Мәселені шешу-бұл негізінен интернетті өшіруге жүгіну емес.
«Қазақтелеком» АҚ баяндамасы
Сондай-ақ, «Қазақтелеком» АҚ басшысы Қуанышбек Есекеев баяндама жасап, келесі сандарды ұсынды:
- 1,7 млн. тіркелген кең жолақты интернеттің абоненті.
- 14,5 млн. ұялы байланыс абоненті (Tele2, Kcell).
Қазақтелеком қосылу жылдамдығын оңтайландыру мақсатында шетелдік сервистер трафигінің үлкен көлемін кэштейді. Іс жүзінде Google және Apple-мен трафикті бөлісу үшін тікелей байланыстар ұйымдастырылған. Meta бар кэштелген трафиктің үлесі жалпы трафиктің 66% құрайды. CloudFlare, Microsoft, Amazon және т. б. бар кэш-серверлерді кеңейту жүргізілді.
Ағымдағы жылы кэш-серверлердің өткізу қабілетін 4331 Гбит/с дейін ұлғайту жоспарлануда, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 650 Кбит/с-қа артық.
Премьер-министр Әлихан Смайылов әкімдерге Қазақстанның цифрлық өңірлік хабқа айналу жөніндегі Жол картасын әзірлеп, 1 наурызға дейін қабылдауды тапсырды. Онда Еуропа мен Шығыс Азияны республикамыздың аумағы арқылы жалғайтын трансшекаралық талшықты-оптикалық магистральдарды («Каспий ТОБЖ», «Батыс-Шығыс» және т.б. жобалар) салу, сондай-ақ ілеспе деректерді өңдеу орталықтарын іске қосу жөніндегі қадамдар көрсетілуі тиіс.
2023 жылға ҚР-да 5G желілерін орналастыру бойынша шаралар жоспарланған. Премьер-министр өз сөзінде бірінші кезекте республикалық маңызы бар қалалар мен облыс орталықтары бесінші буынмен қамтылатынын, бұл жұмыс 2027 жылға дейін аяқталуы тиіс екенін айтты.
Бұдан басқа, министрліктің басым міндеттерінің бірі әзірленіп жатқан «Қолжетімді Интернет» Ұлттық жобасын іске асыру арқылы азаматтарды сапалы ұялы байланыспен және интернетпен жаппай қамтамасыз ету болып табылады.
«Қолжетімді Интернет» жобасы туралы сарапшының пікірі
«BRAIN TRUST» ЖШС басқарушы серіктесі және «Зерде» Ұлттық инфокоммуникациялық Холдингі басқармасының бұрынғы төрағасы Арман Әбдірасылов Telegram-дағы арнасында осы ұлттық жобаға талдау жүргізіп, осы саладағы барлық басқа ұлттық жобалар сияқты «Қолжетімді Интернет» тоқтатылатынын және бұрынғы жобалар сияқты жойылуға қойылатынын атап өтті:
- 2013-2020 - Ақпараттық Қазақстан. 2017 жылы шығынға ұшырады.
- 2017-2022 - Цифрлық Қазақстан. 2021 жылы шығынға ұшырады.
- 2021-2027 - Технологиялық серпіліс. 2023 жылы шығынға дайындалуда.
«Қолжетімді Интернет» ағымдағы құжатының логикасы бірыңғай тізбекке құрылмаған, 5G транзиттік әлеуетті арттыру қажеттілігімен және ауылдарда интернеттің болмауымен дәлелденеді. Құжаттағы Tier-III МӨО деңгейіндегі деректер орталығы біртүрлі көрінеді, мақсаттар мен міндеттерге сәйкес келмейді. Бұл тұрғыда елге Tier емес, деректерді сақтау көлемі қажет. Бұл нақты МӨО сатып алуды негіздеудің тағы бір мүмкіндігі екені түсінікті, бірақ неге соншалықты өрескел», – деп атап өтті Арман Әбдірасылов.
Жобаға құжаттардың бірінде жоспарланған бюджет көрсетілген: жобаны іске асыруға 2023-2027 жылдар кезеңінде 1,114 трлн теңге бөлу көзделген. Жаңа ұлттық жобаның негізгі мақсаты-2027 жылға дейін әрбір абонент үшін 100 Мб/с. Ол үшін 5G желісін дамыту жоспарлануда, оның жылдамдығы мақсатты - 20 Гб/с-тан 200 есе жоғары. Өйткені, ел шеңберіндегі 3G және 4G әлеуеті әлі таусылған жоқ.
«100 Мб/с мақсатта 4G - ден 5G – ге көшу үшін халықтық ақшаны жұмсау мағынасыз және қисынсыз», - деп хабарлайды Әбдірасылов.
ЦДИАӨМ алқасының толық отырысын төменде көрсетілген видео материалдан көруге болады.
