China Index және Цифрлық жиын

Кіріспе

Қытайдың жаһандық технологиялық факторға айналу құбылысы бүкіл әлемдегі саяси және сараптамалық топтардың ерекше қызығушылығын тудырады. Қытайдың технологиялық салада өзінің қатысуын қарқынды арттыруы және қытайлық IT алпауыттарына Қазақстанды цифрландырудағы негізгі технологиялық әріптестер мәртебесін берік орнықтыруы Қытай мен қытайлық компаниялардың Қазақстанның IT саласындағы белсенді қызметінің артықшылықтары мен тәуекелдерін талдауға мәжбүр етеді.

China Index 2022 [1] деректеріне сәйкес, Қазақстан рейтингте 15-ші орында (рейтингке қатысушы 82 елдің ішінен) тұр. Индекс ҚХР-ның тоғыз саладағы әсерін көрсетеді: ғылым, ішкі саясат, экономика, сыртқы саясат, құқық қорғау органдары, БАҚ, қарулы күштер, қоғам және технология. Осы мақалалар циклі аясында біз индекстің Қытайдың Қазақстанға технологиялық ықпалына қатысты бөлігіне назар аударамыз. Сонымен қатар, әсер ету аймақтары бөлек қарастырылғанымен, бірін-бірі толықтыратын және өзара тәуелді екенін атап өткен жөн.

Қытайдың Қазақстанға технологиялық деңгейде әсер ету деңгейі, China Index 2022 зерттеуіне сәйкес, 68,2% құрайды; бұл ретте пайыздық көрсеткіштер «толық әсер ету» деңгейінің 100% қандай да бір дәрежесін көрсетпейді. Пайыздар әр сала үшін көрсеткіштер негізінде елдің қол жеткізілетін жалпы сомадан бағасын білдіреді. Мысалы, зерттеуге сәйкес, технологиялық саладағы әсер ету деңгейі ең жоғары болып табыладықоғамдық дамуға немесе ішкі саясатқа әсер етуден әлдеқайда жоғары. Сондықтан, бұл ең үлкен қызығушылықты тудыратын технологиялық деңгей. Оны қалай бағалауға болады?

Егер біз Қытайдың Қазақстанға IT саласындағы әсерін бағалағымыз келсе, біз Digital Information Stack [2] (Цифрлық ақпараттық жиын) әдіснамасын қолданамыз. Бұл не?

Цифрлық жиын – бұл қытай мен қытайлық технологиялық компаниялардың барлық белсенділігі бес бөлек, бірақ бірін-бірі толықтыратын деңгейден тұратын кешен ретінде қарастырылатын талдау әдісі:

• желілік инфрақұрылым,
• құрылғылар,
• қосымшалар,
• мазмұны,
• және басқару.

Желілік инфрақұрылым деңгейі

Желілік инфрақұрылым деңгейі цифрлық ақпараттық экожүйелерді, соның ішінде спутниктерді, жердегі және су астындағы телекоммуникациялық кабельдерді, телекоммуникациялық жабдықты, ұялы және сымсыз интернет желілерін, деректер орталықтарын және цифрлық ақпаратпен операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін инфрақұрылымның басқа компоненттерін басқаруда шешуші рөл атқарады.

Әлбетте, бұл базалық деңгейде бірнеше ірі халықаралық компаниялар бар және олардың барлығы қытайлық емес, бірақ маңызды критерий осы нарықтың үлестерін және белгілі бір компанияларды күшейту немесе әлсірету тенденцияларын бағалау болып табылады.

Сонымен қатар, егер елдің цифрлық инфрақұрылымы технологияларға, жабдықтарға, ең бастысы Қытайдың технологиялық стандарттарына негізделсе, ел сөзсіз тәуелді жағдайға түседі және телекоммуникация желілерін жаңғырту және кеңейту барысында жеткізушілерді таңдауда еркін болмайды. Қазақстандағы инфрақұрылымдық деңгейдегі негізгі белсенді Қытай IT алыптарының бірі Huawei Technologies компаниясы болып табылады.

Құрылғы деңгейі

Құрылғы деңгейі жеке адамдар немесе мекемелер интернетке кіру үшін пайдаланатын жеке құрылғыларға, соның ішінде ұялы телефондар мен смартфондарға, планшеттерге, компьютерлерге және смарт сағаттар сияқты жеке құрылғыларға, сондай-ақ «Заттар интернеті» (IoT) деп аталатын құрылғыларға қатысты.

Қытайлық компаниялар дәстүрлі түрде тұрмыстық электроника нарығында және интернетке шығатын және сол жерде жеке және биометриялық деректердің үлкен массивтерін сақтайтын пайдаланушы құрылғыларында қатты ұсынылған.

Төмен және орташа баға санаттарындағы смартфондардың барлық қазақстандық нарығын қытайлық өндірушілер басып алды деп сенімді түрде айтуға болады; сонымен қатар, қытайлық компаниялар Apple және Samsung-қа тиесілі дәстүрлі түрде ортадан жоғары және жоғары баға санатындағы смартфондардың тауашаларындағы өз үлесін едәуір арттырады. Компьютерлер, әсіресе ноутбуктер нарығында ұқсас жағдай бар.

Ең көп тарағаны – Huawei, Xiaomi, Oppo, Lenovo және басқа да көптеген өнімдер; сонымен қатар, жыл сайын нарыққа жаңа қытайлық брендтер шығады, олар жоғары технологиялық және салыстырмалы түрде төмен бағамен тез танымал болып келеді.

Құрылғы деңгейіндегі тағы бір қарқынды дамып келе жатқан сектор-бұл Smart Cities құрылысының ажырамас құрамдас бөлігі ретінде инфрақұрылымдық деңгейде де пайдалануға болатын бейнебақылау және бейнетіркеу құрылғыларының нарығы. Мұнда көшбасшылар – қытайлық Hikvision және Dahua.

Қосымша деңгейі

Қосымша деңгейіне TikTok сияқты әлеуметтік медиа платформалар және Aliexpress сияқты электрондық коммерция платформалары, сондай-ақ үлкен деректер жиынтығы қызметтері мен IoT компоненттерін басқаратын бағдарламалық жасақтама кіреді.

TikTok желісін қазақстандық пайдаланушылар санының жарылғыш өсуі айқын, бұл желі көбірек жақтаушыларды жинап жатыр және Instagram-дың жетекші орындарынан қуып шығуы мүмкін. Электрондық сауда секторында Қазақстандағы қытай тауарларын таратушының негізгі рөлін Қытай өнімдеріне қашықтан тапсырыс беруге, төлеуге және алуға мүмкіндік беретін Aliexpress платформасы атқарады.

Бұл ретте осы платформалардың екеуі де, TikTok және AliExpress Қазақстан азаматтарының дербес, биометриялық және банктік деректерін қоса алғанда, пайдаланушылық ақпараттың едәуір мөлшерін жинайды. Сонымен қатар, IoT қолданатын құрылғылардың өсіп келе жатқан нарығы осындай құрылғыларды басқаратын қосымшалардың кеңеюіне әкеледі.

Мазмұн деңгейі

Мазмұн деңгейі ҚХР үкіметі алға тартқан хабарламалар мен әңгімелерден, сондай-ақ Қытайдың бүкіл әлемдегі имиджін жақсарту үшін қосылған және мемлекет қолдайтын сонымен бірге сыни пікірлерді өшіретін бұқаралық ақпарат құралдарынан тұрады. Қытайлық БАҚ Қазақстанда іс жүзінде байқалмайды (дегенмен кейбір зерттеушілер олардың елде болу деңгейі артып келе жатқанын атап өтті [3]). Алайда, Қытайдың Қазақстандағы контент деңгейіндегі ықпалы әлсіз деген тұжырым дұрыс емес.

Бұл деңгейде әсер етудің негізгі мақсаты Қытайдың қолайлы имиджін қалыптастыру болып табылады және бұл мақсатты қытайлық технологиялық компаниялар өздерінің PR стратегиясының екі негізгі бағытын жүзеге асырады.

Бірінші бағыт-академиялық қауымдастықтармен жұмыс істеу, қазақстандық техникалық жоғары оқу орындарының студенттерін әртүрлі Қытай-бағдарланған техникалық бағдарламаларда, мысалы, Huawei ICT Academy-де оқуға тарту, олар елордалық университеттерде ғана емес, өңірлік жоғары оқу орындарында да бар. ЖОО-мен жұмыс істеуден басқа, қытайлық компаниялар пайдаланушыларды оқыту бойынша басқа да ұқсас қызметті жүзеге асырады, мысалы, жақында Astana HUB базасында ашылған TikTok Стартаптар Академиясы.

Екінші бағыт-жыл сайынғы Huawei Серіктестік конференциялары сияқты көптеген тұрақты техникалық конференцияларды өткізу; сонымен қатар, қытайлық компаниялар өздерінің технологиялары мен техникалық стандарттарын белсенді түрде насихаттайтын көптеген IT конференцияларына демеушілік жасайды. Сондықтан қытайлық компаниялардың мазмұн деңгейіндегі әсерін бағаламауға болмайды.

Басқару деңгейі

Басқару деңгейі Қытайға өзінің авторитарлық цифрлық моделіне негізделген технологияларды жаһандық басқаруды қалыптастыра отырып, шетелде ықпал ету құралын ұсынады.

Бұл деңгей тікелей технологиялық шешімдерді, мысалы, деректерге рұқсатсыз қол жеткізуді көздейтін аппараттық және бағдарламалық шешімдерді, сондай-ақ жасалатын халықаралық шарттардың көмегімен Қытай компаниялары үшін олар үшін жаңа нарықтардағы басымдықты заңдастыратын елдер арасындағы таза саяси және экономикалық қатынастарды қамтиды.

Қазақстан мен Қытай үкіметтерінің азаматтарды бақылау және цензура тұрғысынан ұстанымдары өте жақын болғандықтан, мемлекеттік басқару және реттеу қызметі деңгейінде қытайлық тәсілдер мен Қытайдың Қазақстанды цифрландыруға ықпалының трансфері айқын көрінеді.

Азаматтардың азаматтық құқықтарын есепке алмай, қоғамдық қауіпсіздікті арттыру мақсатында азаматтарды цензураға, байқауға және бақылауға негізделген Smart Cities, бейнебақылау желілерін, дата-орталықтарды, электрондық үкіметті және өзге де цифрлық инфрақұрылымды құруға қытайлық тәсіл қазақстандық билікті алаңдатып қана қоймайды, керісінше, үлгі ретінде қабылданады.

Біздің келесі материалдарымызда қытайлық компаниялардың әртүрлі деңгейдегі «Цифрлық жиын» жұмысы туралы толығырақ.