Қазақстандағы онлайн-платформалардың заңды өкілі

Кіріспе

Қазақстанда онлайн-платформаларды реттеудің ұзақ тарихы бар. 2021 жылы «Балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы шеңберінде еліміздегі танымал платформалар үшін Қазақстанның юрисдикциясын белгілеу, жаңадан құрылған онлайн-платформа ұйымдарының басшыларын тек Қазақстан Республикасының азаматтарын тағайындау, сондай-ақ мазмұн саласын, әсер етушілердің қызметін реттейтін басқа да нормаларды енгізу міндеті көзделген олардың осы платформалардағы кәсіпкерлік қызметі.

2022 жылы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатында заң жобасын қарау барысында онлайн-платформалардың заңды жұмыс істеуіне қатысты белгілі бір шарттар өзгеріссіз қалдырылды, ал басқалары заң жобасының мәтінінен алынып тасталды. Атап айтқанда, реттеудің неғұрлым қатаң және бір мәнді нысандарынан бас тарту туралы шешім қабылданды, олар елдегі заңды тұлғаларды тек Қазақстан азаматтарын басшылық лауазымға тағайындай отырып, онлайн-платформалармен ашуды көздеді. Оның орнына икемді тәсіл таңдалды. Реттеудің жаңа тетігі уәкілетті органдармен байланысу үшін заңды өкілдерді пайдалануды көздейді, бұл кеңсе ашу қажеттілігі мен операциялық шығындарды болдырмайды.

Алдағы уақытта Президент түзетулер қабылдап, қол қойғаннан кейін «Ақпараттандыру туралы» Заңға «Қазақстан Республикасының аумағындағы шетелдік онлайн-платформа мен жедел хабар алмасу сервисінің қызметі» деген 18-2-бап қосылды. Алайда бұл бап «Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы» Заңның қабылдануына байланысты «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне онлайн-платформалар және онлайн-жарнама мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2023 жылдың қыркүйегіндегі күшіне еніп, Қазақстан Республикасының 2023 жылғы 10 шілдедегі № 19-VIII ҚРЗ Заңымен алынып тасталды.

Онлайн-платформа дегеніміз не?

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес онлайн-платформа болып интернетте жұмыс істейтін, пайдаланушының құрылған аккаунт немесе жария қоғамдастық арқылы мазмұнды алуға, өндіруге, орналастыруға, таратуға және сақтауға арналған, сондай-ақ оған бір ай ішінде орташа тәуліктік қолжетімділік жүз мыңнан астам пайдаланушыны құрайтын интернет-ресурс немесе бағдарламалық қамтамасыз ету болып саналады.

Онлайн-платформаларды анықтау

Елдегі танымал сайт немесе қызмет онлайн-платформаға айналуы үшін мемлекеттік орган алдымен коммуникацияны бастауы керек. Реттеуші мен Қазақстандағы онлайн-платформаларға танымал кандидаттар арасындағы өзара іс-қимыл процесі былайша жүзеге асырылады:

1. Сұрау салуды бастау: уәкілетті орган Қазақстаннан пайдаланушылар саны туралы ақпарат беруді талап ете отырып, танымал онлайн қызметтің атына сұрау салуды жібереді.
2. Сұрауға жауап: Онлайн қызмет сұралған ақпаратты белгіленген мерзімде ұсынуға міндетті. Қызметте пайдаланушылар санын анықтау функциясы болмаған жағдайда, уәкілетті орган бұл санды дербес айқындайды.

Мәжбүрлеу шаралары және онлайн-платформа болудан бас тартудың салдары

2024 жылғы 24 маусымда бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы уәкілетті органның ұйғарымы бойынша интернет-ресурстарға, шетелдік онлайн-платформаларға және жедел хабар алмасу қызметтеріне қолжетімділікті шектеу туралы ереже бекітілді.

Шетелдік онлайн-платформаның «Ақпараттандыру туралы» Заңның 66-бабы 3-тармағының талаптарын орындамауы бойынша уәкілетті орган Қазақстан Республикасының аумағында қызметті шектеу жөніндегі шаралар туралы нұсқама жібереді.

Шектеу өңірлер бөлінісінде және тәулік уақытының әртүрлі кезеңдерінде жүзеге асырылады:

1. Хабарлама жіберілген сәттен бастап сегіз ай ішінде-қол жеткізуді статистикалық деректердің ең жоғары мәнінен 10% - ға шектеу.
2. Хабарлама жіберілген сәттен бастап бір жыл ішінде-қолжетімділікті 50% - ға шектеу.
3. Хабарлама жіберілген сәттен бастап бір жыл алты ай ішінде-қолжетімділікті 90% - ға шектеу.

Мемлекет лезде бұғаттауға жүгінбей, бірақ платформаға қол жеткізуді біртіндеп шектеу арқылы материалдарды алып тастау үшін заңды өкіл тағайындауға мәжбүрлей отырып, Қазақстан заңнамасын сақтауға мәжбүрлеу мақсатында Қазақстандағы танымал емес онлайн сервистерге қол жеткізуді шектеудің тамаша нысанын қолданады. Бұл мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы Қазақстаннан бір жарым жыл ішінде платформаға трафиктің 90% - ға дейін өсіп келе жатқан шығыны болып табылады.

Уәкілетті орган Қазақстан Республикасының аумағында қызметке қол жеткізуді толық шектеу шарасын қолдана алады.

Заңды өкіл дегеніміз кім?

Онлайн-платформаның заңды өкілі-бұл Қазақстан Республикасының уәкілетті органдарымен өзара іс-қимыл жасау үшін онлайн-платформаның меншік иесі тағайындайтын тұлға. Бұл талап бір ай ішінде жүз мыңнан астам пайдаланушының орташа тәуліктік қолжетімділігі бар платформаларға қатысты (заңның 9-бабының 1-тармағы).

Заңды өкілдің міндеттері

Негізгі міндеттері:

1. Құқыққа қайшы келетін мазмұнға қарсы іс – қимыл шаралары-заңды өкіл балаларға қатысты кибербуллингті қоса алғанда, құқыққа қарсы мазмұнды таратуға қарсы іс-қимыл шараларын қабылдауға және бұл туралы уәкілетті органдарға хабарлауға міндетті (4-тармақ, 9-баптың 1, 5, 6, 10 тармақшалары; Заңның 14-бабының 3-тармағы).
2. Сұрау салулар мен нұсқамаларды өңдеу – заңды өкіл уәкілетті органның сұрау салуларын алғаннан кейін 24 сағат ішінде қарауға, сондай-ақ сот актілерінің және мемлекеттік органдардың басқа да шешімдерінің орындалуын қамтамасыз етуге міндетті (4-тармақ, КҚ. Заңның 9-бабының 2, 3, 4-тармақтары).
3. Дербес деректерді қорғау – заңды өкіл пайдаланушылардың дербес деректерінің тұтастығын, сақталуын және құпиялылығын қамтамасыз етуге, сондай-ақ оларды құпиялылықтың бұзылуы туралы дереу хабардар етуге міндетті (заң Заңының 10-бабы).
4. Қауіпсіздік шаралары туралы хабардар ету – уәкілетті органдарды құқыққа қарсы мазмұнға қарсы іс-қимыл шаралары туралы хабардар ету және Қазақстан аумағында пайдаланушылардың орташа айлық саны туралы ақпаратты орналастыру міндеті (Заңның 9-бабының 4-тармағы, 6, 7 тармақшалары).
5. Кәмелетке толмағандардың қауіпсіздігі - кәмелетке толмаған пайдаланушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдау міндеті (Заңның 9-бабының 4-тармағы, 8 тармақшасы).
6. Заңнаманы орындау-заңды өкіл дербес деректер және онлайн-жарнама туралы заңдарды қоса алғанда, онлайн-платформалардың қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауға міндетті (Заңның 9-бабы, 10-бабы).

Интернеттегі ақпаратқа қол жеткізуді шектеу бойынша қандай мазмұн тыйым салынған деп танылатыны және мемлекеттік органдардың қандай тәжірибесі туралы төменде көрсетілген материал бойынша танысуға болады.

Қазақстанда тыйым салынған онлайн-мазмұнды талдау

Қазақстандағы интернет-шектеулермен жағдайды жан-жақты талдау және осы саладағы үрдістер мен проблемаларды анықтау.

Цифрлық құқықтар мен бостандықтар ландшафтыЕлжан Қабышев

Заңды өкілдер тізілімі

Уәкілетті орган Қазақстан Республикасының аумағында онлайн-платформалардың заңды өкілдерінің тізілімін жүргізеді, бұл платформаларды бақылау мен өзара іс-қимылды жеңілдетеді (Заңның 9-бабының 2-тармағы).

Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрінің м.а. 2023 жылғы 29 қыркүйектегі № 388-НҚ бұйрығымен Қазақстан Республикасының аумағында онлайн-платформалардың заңды өкілдерінің тізілімін жүргізу ережесі бекітілді. Міне, осы ережелердің кейбір нормалары:

1. Тізілімді жүргізудің негізгі міндеттері:

• Қазақстан Республикасының аумағында онлайн-платформалардың заңды өкілдерін тізілімге енгізу және есепке алу.
• Тізілімді уәкілетті орган электрондық түрде қазақ және орыс тілдерінде жүргізеді.

2. Тізілімді жүргізу тәртібі:

• Тізілімді қалыптастыруды және жүргізуді уәкілетті орган уәкілетті органның ресми интернет-ресурсында көрсетілген электрондық мекенжайға ұсынылған мәліметтер негізінде жүзеге асырады www.gov.kz онлайн-платформаның меншік иелері және (немесе) өзге де заңды өкілдері.
• Уәкілетті орган ұсынылған мәліметтерді 7 (жеті) жұмыс күні ішінде тексереді және дербес деректерді жинауға және өңдеуге келісім береді, ол «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңында айқындалатын тәртіппен жүзеге асырылады.
• Тізілімге енгізу үшін толық емес мәліметтерді ұсынған кезде уәкілетті орган дәлелді бас тартуды дайындайды және оны онлайн-платформаның меншік иесінің және (немесе) өзге де заңды өкілінің электрондық мекенжайына жібереді.
• Онлайн-платформалардың меншік иелері және (немесе) өзге де заңды өкілдері қажетті мәліметтерді енгізгеннен кейін оларды тізілімге енгізу үшін қайта ұсынады.

3. Тізілім жазбасының мазмұны және онлайн-платформалардың заңды өкілдері туралы жеке мәліметтер, оның ішінде:

• Онлайн-платформаның заңды өкілінің пошталық және электрондық мекенжайы.
• Онлайн-платформаның домендік атауы.
• Онлайн-платформа әкімшілігінің электрондық мекенжайы.
• Тізілім жазбасының нөмірі және оның тізілімге енгізілген күні.
• Қағидаларда көзделген деректерді өзгертуге байланысты мәліметтер.

4. Қосымша нормалар:

• Тізілімде тізілім жазбаларының жасалған күні мен уақыты көрсетілген өзгерістердің дербестендірілген тарихы сақталады. Мәліметтерді тізілімнен алып тастауға жол берілмейді.
• Дербес деректерді жинау мен өңдеуді уәкілетті орган «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» Заңның 9-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, «Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы» заңда айқындалатын тәртіппен онлайн-платформаның меншік иесінің және (немесе) өзге де заңды өкілінің келісімімен жүзеге асырады.

Заңнамада белгіленген талаптар сақталмаған жағдайда уәкілетті орган Қазақстан Республикасының аумағындағы онлайн-платформаның қызметін шектеуге құқылы (24-бап).

Онлайн-платформа заңды өкілінің рөлі

Қазақстандағы онлайн-платформалардың заңды өкілдері заңнама талаптарын орындауда реттеуші алдында белгілі бір міндеттемелер атқарады. Олар өз міндеттемелерін орындауды жүзеге асыруға ғана емес, сонымен қатар құпиялылық және дербес деректерді қорғау саласындағы құзыреттерге ие болуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына ғана емес, сонымен қатар халықаралық шарттарға сәйкес келетін ақпаратты шектеу және жою нормаларын басшылыққа алуға міндетті. Бұл ашықтық пен дербес деректерді қорғаудың жоғары стандарттарын қамтамасыз етуге бағытталған.

2024 жылға арналған дербес деректер туралы заңнама саласындағы өзгерістер туралы толығырақ төменде танысуға болады.

2024 жылға арналған дербес деректер саласындағы заңнаманың өзгерістеріне шолу

Дербес деректер саласындағы заңнаманы өзгерту бөлігінде инфобез, ақпараттандыру және цифрлық активтер мәселелері жөніндегі жаңа заңға шолу.

Цифрлық құқықтар мен бостандықтар ландшафтыЕлжан Қабышев

Қазақстанда онлайн-платформалардың заңды өкілдерінің тізілімін енгізу онлайн-белсенділік үшін реттелетін орта құруға ықпал етеді. Заңды өкілдер онлайн-платформалар мен мемлекеттік органдар арасындағы маңызды делдалға айналады.

Бұл жағдайда барлық процедуралардың заңдылығын қатаң сақтау қажет екенін атап өту маңызды, әсіресе заңсыз материалдарды алып тастау немесе пайдаланушылардың мәліметтерін сұрау бойынша беру кезінде.

Онлайн-платформа дегеніміз не және ол неге деректермен бөліседі?

Онлайн-платформалардың қандай міндеттері бар екендігі, олардың арасында мемлекеттік органдарға осы пайдаланушыларды ұсыну міндеті бар

Цифрлық құқықтар мен бостандықтар ландшафтыЕлжан Қабышев

Пайдаланушылардың жеке деректерін барынша қорғауды қамтамасыз ету де пайдаланушылардың платформаларға деген сенімін сақтауға ықпал ететін маңызды аспект болып табылады. Бұл тұрғыда Google және Meta сияқты ірі трансұлттық корпорациялар пайдаланатын Transparency Report сияқты құралдар деректерге ашықтық пен жауапкершіліктің үлгісі болып табылады.

Transparency Report: тұтынушылардың цифрлық құқықтары мен онлайн-платформалардың мүдделерін қорғау құралдарының бірі

Digital Rights Center Qazaqstan Заң фирмасы Digital Rating 2023 есебін жариялады. Зерттеу жобасы мемлекеттік органдармен қарым-қатынас  мазмұнында ақпараттыашуға, адамның цифрлық құқықтарын қорғау стандарттарын сақтауға,сондай-ақ пайдаланушылардың ақпарат бостандығы мен жекеөмірінің құпиялылығына құқықтарын қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдауға бағытталған Қазақстанның ең танымал платформаларының саясаттары мен практикаларын бағалауға бағытталған тәуелсіз зерттеу жүргізу үшін іске қосылды.

Транспаренттілік саласындағы маңызды ұсыныстардың бірі Transparency Report пайдаланушылардың деректерін ұсыну бойынша тұрақты негізде сұраныстарды көрсете отырып және бөле отыратын жарияланым, соның ішінде:

• сұраулар саны бойынша;
• даулы сұраулар;
• деректер санаттары бойынша;
• сұрау көзі бойынша;
• талап бойынша;
• қабылданған шешім бойынша.

Digital Rating туралы толығырақ төменде танысуға болады.

Рейтинг соблюдения цифровых прав 2023

Рейтинг соблюдения цифровых прав 2023