«Масс-медиа туралы» заң жобасы нені дайындауда?

Сегіз мәселе

Осы жылдың көктемінде Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі (АҚДМ) «масс-медиа туралы» заң жобасына реттеуші саясаттың консультативтік құжатын дайындады. Бұл құжат Заң жобасының негізгі мәтінін жасаудағы алғашқы қадам болып табылады және негізгі ережелерді қамтиды.

Жалпы, құжатта АҚДМ анықтаған сегіз негізгі мәселе бар және әзірлеушілердің пікірінше, оларды шешу үшін заңнамалық реттеу қажет.

БКҚ мәртебесі

Заң жобасында №2 болып табылатын мәселені қарастырайық – «бұқаралық коммуникация құралдарының мәртебесін анықтау (БКК)». Құжатта, қазіргі уақытта бұқаралық коммуникациялар, қызметтің барлық салаларына еніп, осылайша құқықтық алаңнан тыс бұқаралық коммуникацияның жаңа түрлерін жасауы жайлы және интернет, интернет-ресурстар, әлеуметтік желілер қоғамдық қатынастардың бір бөлігіне айналғаны туралы айтылады».

АҚДМ бұл мәселенің шешімін БКҚ жаңа ұғымдары мен пәндерін анықтаудан, сондай-ақ оларды жүйелеуден көреді. Құжатта «Бұқаралық коммуникациялардың жаңа түрлерін шектеу бұқаралық ақпаратты таратушы субъектілердің қызметін реттеуге мүмкіндік береді. Мүмкін болатын жағымсыз салдарлар: болжанбаған», — делінген.

Осылайша, БКҚ-ны онлайн-платформалар мен жедел хабар алмасу қызметтерінде (тиісінше әлеуметтік желілер мен мессенджерлер), блогерлерде, сондай-ақ БАҚ мәртебесінде тіркелмеген интернет-ресурстарда қоғамдық және басқа сайттар жүзеге асыратын іс-шараларға жатқызу ұсынылады (мысалы, olx.kz, market.kz, kolesa.kz және т. б.).

Ақпарат саласын дамытудың 2020-2022 жылдарға арналған Ұлттық жоспары

Естеріңізге сала кетейік, 2020 жылы мұндай бастаманы тек блогерлерге қатысты ғана уәкілетті орган көтерген болатын. «Ақпарат саласын дамытудың 2020-2022 жылдарға арналған ұлттық жоспарында» жоспардың бір тармағы блогерлердің құқықтық мәртебесін анықтауға, атап айтқанда блогерлер мен журналистерді теңестіру мәселесіне арналған.

«Интернет желісін дамыту журналистиканың, соның ішінде азаматтық журналистиканың жаңа түрлерін дамытуға ықпал етеді. Бүгінгі таңда әлеуметтік медиа аудиториясының және әртүрлі желілік платформалардың өсуіне байланысты блогерлер аудиторияның кең ауқымды мәселелер мен жалпы қоғамдық пікір туралы хабардар болуына айтарлықтай әсер етеді.

Блогерлердің қызметін құқықтық реттеу үшін көптеген елдер бірқатар халықаралық құжаттарды басшылыққа алады. Мысалы, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің №34 жалпы түсіндірмесінде Біріккен Ұлттар Ұйымының Адам құқықтары жөніндегі комитеті блогерлердің қызметін журналистиканың бір түрімен теңестіреді: «Журналистік функцияларды кең ауқымды тұлғалар атқарады, соның ішінде кәсіби штаттық репортерлар мен талдаушылар, блогерлер және баспа басылымдарында, интернетте немесе басқа жерлерде жариялайтын басқа да тұлғалар бар».

Осылайша, халықаралық тәжірибені ескере отырып, еріктілік принципіне негізделген отандық блогерлердің қызметін құқықтық қамтамасыз ету орынды.

Бұл шара блогерлерді мемлекеттік және халықаралық ұйымдарда аккредиттеу құқығын қоса алғанда, құқықтармен және журналистер жұмысының өмірлік маңызды бөлігі болып табылатын қорғаумен (төтенше жағдайларды жою, қарулы арнайы операцияларды жария ету кезіндегі тану белгілері және басқалар) қамтамасыз ете алар еді».

Тіпті «блог жүргізу» кәсіп болып саналатынын және оларды журналистерге теңестіруге болатындығын түсіну үшін халық арасында сауалнама жүргізілді.

Біздің ойымызша, интернет саласын реттеу әрекеттері блогерлердің ақпараттық мемлекеттік тапсырысты бөлуге заңды түрде қатысуы үшін ғана жасалады. Жоғарыда аталған «БКҚ» сияқты жаңа тақырыптарды құру іс жүзінде одан да көп проблемалар туғызады.

Ұсынымдар

БАҚ ретінде есепке қойылмаған интернет-ресурсты БАҚ-на теңестіретін норманы алып тастау керек.

«БАҚ туралы» заңда «бұқаралық ақпарат құралдарына» анықтама беріледі — бұл мерзімді баспасөз басылымы, теле -, радиоарна, киноқұжаттама, дыбыс-бейне жазбасы және интернет-ресурстарды қоса алғанда, бұқаралық ақпаратты мерзімді немесе үздіксіз бұқаралық таратудың басқа да нысаны. «Ақпараттандыру туралы» заң, өз кезегінде, бірегей желілік адресі және (немесе) домендік аты бар және интернетте жұмыс істейтін аппараттық-бағдарламалық кешенде орналастырылған ақпарат (мәтіндік, графикалық, аудиовизуалды немесе өзге түрдегі) — «интернет-ресурс» ұғымын ашады.

Егер сіз заңды ұстанатын болсаңыз, онда кез-келген сайт бұқаралық ақпарат құралдары болып табылады, сондықтан оған БАҚ-тың барлық құқықтары мен міндеттері қолданылады (тіркеуді қоспағанда). Негізі бұл дұрыс емес, өйткені бұл жағдайда кез-келген ресурстар БАҚ-қа айналады.

Блогерлер мен журналистер бір медиа кеңістікте жұмыс істейтінін ескеріңіз, бірақ олардың қоғам алдындағы рөлі мен жауапкершілік деңгейі әртүрлі екенін түсіну керек.

«Digital Paradigm» ҚҚ директоры Елжан Қабышев интернет-ресурс пен БАҚ арасында проблемалық айырмашылық бар екенін атап өтті. Айырмашылығы-интернет-ресурсты соттан тыс, АҚДМ ұйғарымы негізінде шектеуге болады, ал БАҚ сайтын шектеу үшін соттың тиісті шешімі болуы тиіс.« БКҚ» жаңа ұғымын енгізу бұл мәселені шешпеуі мүмкін, сондықтан сайттар мен мемлекеттің өзара әрекеттесуі туралы келесі ұсыныстар ұсынылады:

Сайтта елдің заңнамасын бұзатын материалдың болуы туралы немесе басқа мәселелер бойынша, мысалы, «Жеке деректер және оларды қорғау туралы» заңның бұзылуы немесе қандай да бір сот құжатының бағыты бойынша өзара әрекеттесу туралы сайт иесін мемлекеттік органнан тиісті түрде хабардар ету.
Мемлекеттік органның хабарламасына жауап беру үшін ақылға қонымды мерзім ұсыну.
Сайттың меншік иесі тарапынан келіспеген жағдайда мемлекеттік органның хабарламасына дау айту мүмкіндігі.