Онлайн жарнамадағы ЖИ алгоритмдерінің этикалық стандарттары

Масс-медиа туралы заң жобасына реттеуші саясаттың консультативтік құжаты

2022 жылғы 16 наурызда Қазақстан республикасының президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауын хабарлады. Өз сөзінде президент бұқаралық ақпарат құралдарының қызметі туралы тармақты белгілеп, БАҚ туралы заңды қайта қарауды ұсынды.

«Бұқаралық ақпарат құралдары билік пен халықтың арасындағы тиімді байланыс арнасы бола отырып, елдегі қордаланған мәселелерді көтере алады және көтеруге міндетті. Журналистер өз еліне және азаматтарына шынайы жанашыр болуға тиіс. Бірақ, мұны жоғары азаматтық жауапкершілікпен жасау керек. Біздің қоғамымызды ыдырату үшін сырттан берілетін тапсырыстармен жұмыс істеуге немесе көлеңкелі қаламақы үшін саяси кландардың астыртын тартысына қатысуға болмайды. Сондықтан мемлекеттің мүддесін, қоғамның сұранысын және медиасаланың даму үрдісін ескере отырып, БАҚ туралы заңды қайта қарау керек», — деп Тоқаев атап өтті.

2022 жылғы 28 маусымда премьер-министр Әлихан Смайылов 2022 жылдың соңына дейін парламентке «БАҚ туралы» жаңа заң жобасын енгізуді тапсырды.

2022 жылғы 6 қыркүйекте электрондық үкіметтің «Ашық НҚА» порталында Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі (ҚР АҚДМ) «Масс-медиа туралы» заң жобасына реттеуші саясаттың консультативтік құжатын жария талқылауға ұсынды.

Сонымен қатар, әзірлеуші«интернет-жарнама» ұғымын анықтап, құжатта осы саланы реттеуді бекітуді ұсынды. АҚДМ ойынша, өзгерістер интернеттегі жарнаманы жүйелендіруге және ашықтығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, АҚДМ теріс салдары ретінде интернет-жарнама субъектілерінің құқықтық салада жұмыс істегісі келмеуін қарастырады.

Интернет-жарнама

«Масс-медиа туралы» заң жобасына қатысты Реттеуші саясаттың консультативтік құжатында жаңа технологиялардың жаппай дамуы және қоғамдық қатынастардың бір бөлігіне айналған интернеттің енуі құқықтық алаңнан тыс жатқан жарнаманың жаңа түрлерін тудыратыны атап өтілді. Мәселені шешудің ұсынылған тәсілі ретінде құжатта «онлайн-жарнама» ұғымының заңнамалық анықтамасы және оны реттеу принциптері берілген.

Бұдан басқа, құжат ағымдағы ахуалды, халықаралық тәжірибені және реттеудің ұсынылып отырған тетіктерін талдауды қамтиды. Сондай-ақ, коммерциялық жарияланымдар үшін көбінесе #sponsored, #ad, #paid, #[brand]ambassador сияқты хэштегтерді пайдалану немесе мәтіндегі ынтымақтастықты көрсету міндеті бар: «материалдық қолдаумен...», «төленді...», «бұл өнімді маған ұсынған...» және т. б.

«Масс-медиа туралы» заң жобасына реттеуші саясаттың консультативтік құжаты, өзге мүдделі тараптардың арасында Астанадағы ЕҚЫҰ бағдарламалар офисі есептелетін, жария талқылауға арналған нысаналы топтарға сілтеме жасайды.

Онлайн жарнамада жасанды интеллект алгоритмдерін пайдалану мәселелері бойынша ЕҚЫҰ ұсынымдары

Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы өкілінің БАҚ бостандығы жөніндегі бюросы жасанды интеллект (ЖИ) сияқты алдыңғы қатарлы машиналық оқыту технологияларын біріктіру кезінде пікір білдіру бостандығы мен медиа плюрализмін қорғаудың тиімді тәсілдері туралы стратегиялық ұсыныстар жасады. Осындай әзірлемелерді онлайн-контентті бағыттау және дербестендіру үшін пайдалану, атап айтқанда онлайн жарнамадағы ЖИ алгоритмдері, адамдарды бейіндеу арқылы пайдаланушыларды бақылау және болашақта олардың мінез-құлқын болжау негізінде адам құқықтарына, атап айтқанда, пікір білдіру бостандығы мен медианың плюрализміне елеулі қатер төндіруі мүмкін.

Ұсынымдар, басқалармен қатар, ЕҚЫҰ — ға мүше мемлекеттер үшін онлайн жарнамада ЖИ алгоритмдерін пайдалану мәселелерін қамтиды, атап айтқанда:

Онлайн-платформаларды адам құқықтарын жан-жақты тексеруді, оның ішінде адам құқықтарына әсерін бағалау (HRIA) арқылы контентті басқару саясатына және автоматтандырылған шешім қабылдауға, сондай-ақ деректер жинау, мақсатты жарнама және интерфейс дизайны сияқты іскерлік тәжірибеге қатысты міндеттеу.
Контентті модерациялау, мазмұнды бағыттау және мақсатты жарнама үшін ЖИ алгоритмдерін қолданудың ашықтығын, негізділігін қамтамасыз ету.
Адам құқықтарын қорғау толығымен аутсорсингке немесе автоматтандыруға берілмеуін және кез келген мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің ашықтығын қамтамасыз ету.
Ашықтықтың қатаң шеңберін енгізу, оның ішінде жарнамада ЖИ пайдалану туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын ашықтық туралы жан-жақты есептер беру.
Жеке өмірге қол сұқпаушылық және деректерді қорғау құқығын құрметтеу, оның ішінде пайдаланушыларды қадағалау мен бейіндеуге негізделген жарнама үшін шектеулер белгілеу және пайдаланушылардың/дербес деректер субъектілерінің сенімді ашықтығын және қатысуын қамтамасыз ету арқылы құрметтеу.
Медиа және цифрлық сауаттылықты ілгерілету, пайдаланушылардың өкілеттіктерін, іс-қимыл еркіндігін және контентті басқару мен олардың деректерін пайдалануды бақылауды, оның ішінде кез келген автоматтандырылған шешім қабылдаудан бас тарту мүмкіндігін беру арқылы нығайту.

БАҚ тәуелсіздігі және мамандық қауіпсіздігі бойынша дөңгелек үстел

2022 жылдың 8 қыркүйегінде Алматыда «Әділ Сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры мен Геннадий Бендицкий атындағы қор бірлесіп ұйымдастырған БАҚ тәуелсіздігі мен кәсіптің қауіпсіздігі бойынша дөңгелек үстел өтті. Отырысқа қоғамдық ұйымдардың, БАҚ өкілдері, сондай-ақ ҚР АҚДМ БАҚ саласындағы мемлекеттік саясат департаментінің директоры Жасұлан Өмірәлиев қатысты. Іс-шара аясында ұйымдастырушылар «БАҚ туралы» заң жобасына енгізу үшін қатысушылардан ұсыныстар жинады.

«Digital Paradigm» ҚҚ директоры Елжан Қабышев және «Eurasian Digital Foundation»ҚҚ негізін қалаушы Руслан Дайырбеков дөңгелек үстел жұмысы барысында онлайн жарнамада ЖИ алгоритмдерін қолдануға қатысты БАҚ бостандығы мәселелері бойынша ЕҚЫҰ Бюросының ұсыныстарымен бөлісті.