Онлайн-платформа дегеніміз не және ол неге деректермен бөліседі?

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2023 жылғы 10 шілдеде «Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы» Заңға қол қойды, ол онлайн-платформа иелері мен пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ онлайн-платформадағы онлайн-жарнамаға қойылатын талаптарды белгілейді.

Бұл материалда қазақстандық заңнамаға сәйкес онлайн-платформаларға айналған немесе айналатын сервистердің қандай міндеттері бар екендігі туралы ақпарат көрсетілген, олардың арасында пайдаланушылардың деректерін мемлекеттік органдарға беру туралы міндет бар; пайдаланушылар туралы ақпарат беру бөлігінде мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жөніндегі танымал платформалардың саясатын талдаймыз.

Онлайн-платформа дегеніміз не?

Онлайн-платформа — пайдаланушыларға пайдаланушы жасаған тіркелгі немесе қоғамдық қауымдастық арқылы онлайн-платформада мазмұнмен әртүрлі әрекеттерді (алу, өндіру, орналастыру, тарату, сақтау) жасауға мүмкіндік беретін және 1 ай ішінде орташа тәуліктік кемінде 100 мың пайдаланушысы бар сайт немесе Бағдарламалық құрал.

Онлайн-платформалардың мысалдары әлеуметтік медиа, мессенджерлер, блогтар, бейне хостингтер және т.б. болуы мүмкін. Сервис Қазақстанда онлайн-платформа болудан бас тартқан жағдайда, мемлекеттік орган қазақстандық пайдаланушылар үшін қолжетімділікті шектейді.

Алғаш рет онлайн-платформалар туралы өткен жылы «Сарым-Закиеваның» балаларды интернетте қорғау туралы түзетулер пакетін талқылау аясында айтылды. Онлайн-платформаларды реттейтін норма «Ақпараттандыру туралы» Заңның 18-2-бабына қосылды, алайда «Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы» жеке заңның енгізілуімен «Ақпараттандыру туралы» заңдағы норма алынып тасталды.

Онлайн-платформаның міндеттері

Онлайн-платформа иесінің келесі міндеттері бар:

1. Қазақстан Республикасының аумағында құқыққа қарсы контенттің таралуына қарсы іс-қимыл шараларын қабылдау;
2. уәкілетті органның сұрау салуын алғаннан кейін 24 сағат ішінде қарау;
3. заңды күшіне енген сот актілерінің орындалуын қамтамасыз ету;
4. «Байланыс туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 41-1-бабында белгіленген шараларды қабылдай отырып, мемлекеттік органдардың нұсқамаларын, ұсынымдарын, хабарламаларын, шешімдерін қабылдауды, қарауды қамтамасыз ету;
5. адам мен азаматтың өміріне немесе қауіпсіздігіне қатер төндіретін құқыққа қайшы контент анықталған жағдайда Қазақстан Республикасының Құқық қорғау органдарын дереу хабардар етуге;
6. уәкілетті органды құқыққа қарсы контентке қарсы іс-қимыл шаралары туралы хабардар ету;
7. онлайн-платформа жұмыс істеген соңғы 6 ай ішінде Қазақстан Республикасының аумағында пайдаланушылардың орташа айлық саны туралы ақпаратты ашық қолжетімділікте орналастыру;
8. кәмелетке толмағандардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдау;
9. Қазақстан Республикасының сот актілері, құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік органдарының сұрау салулары негізінде уәкілетті орган сұратқан пайдаланушылар туралы мәліметтерді ұсыну;
10. уәкілетті органның нұсқамасы негізінде балаға қатысты кибербуллинг деп танылған ақпаратты, құқыққа қайшы мазмұнды орналастыратын және тарататын Қазақстан Республикасының аумағындағы аккаунттардың қызметі тоқтатылсын.

Мемлекеттің шектеу және тыйым салу шаралары онлайн-бостандықтарға қалай әсер ететіні туралы біздің өткен материалдарымызда «Цифрлық 1984: Қазақстанда онлайн цензура қалай ұйымдастырылған» (2022 ж. желтоқсан), «2021 жылы Қазақстанда қандай контент шектеулі?» (2021 ж. қазан), «Қазақстанда интернет қандай?» (2020 ж. қараша), «Мазмұнды шектеу» (2020 ж. тамыз).

Пайдаланушы деректерін ұсыну

Бұл материалда біз онлайн-платформалардың міндеттерінің біріне, атап айтқанда, мемлекеттік органдардың сұраныстары бойынша пайдаланушылар туралы ақпарат беруге назар аударамыз. Мұндай міндет адам құқықтары үшін ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін деп санаймын, мысалы:

• Дербес деректердің құпиялылығына құқық, яғни онлайн-платформаларды пайдаланушылар өздерінің жеке деректері, мысалы, аты, тегі, мекен-жайы, телефон нөмірі, электрондық пошта, мүмкін хат алмасу және басқа да деректер үшінші тұлғалардың заңсыз кіруінен немесе пайдалануынан қорғалатынына сенімді болмауы мүмкін, атап айтқанда мемлекеттік органдар мен олардың қызметкерлері. Пайдаланушылар олар туралы нақты қандай деректер сұралатынын және қандай мақсаттар үшін сұралатынын білмеуі мүмкін, өйткені заңда пайдаланушылар туралы мәліметтерді беру тек сот процесінің шеңберінде болмайды деп көрсетілмеген.
• Сөз бостандығына құқық. Онлайн-платформа пайдаланушылары өздерінің мазмұнын және құпия ақпаратын уәкілетті органдар сұрауы мүмкін деп есептесе, өз пікірлерін білдіру немесе онлайн-платформаларда ақпарат тарату кезінде қорқыныш немесе қысым сезінуі мүмкін. Бұл өзін-өзі цензураға әкелуі мүмкін, ал кейбір пайдаланушылар негізінен онлайн-платформаларды пайдаланудан бас тартуы мүмкін.
  Егер пайдаланушыда оның деректері тіпті сот процесінің бөлігі ретінде мемлекеттік органдарға берілмеуі мүмкін екендігі туралы ақпарат болмаса, болашақта пайдаланушыларды жауапқа тарту жағдайлары Ресей Федерациясындағыдай ұқсас болуы мүмкін, мысалы, бұл елде адамдар жабық альбомдардағы мемдер үшін сотталған [1].

Онлайн-платформалардың пайдаланушылар туралы мәліметтерді уәкілетті органдарға ұсыну міндеті пайдаланушылардың онлайн-платформаларға, сондай-ақ мемлекеттік институттарға деген сеніміне тікелей қатысты: қандай жағдайларда іс жүзінде мемлекеттік органдар пайдаланушылардың мәліметтерін беру туралы сұрау салулар жібереді?

Мұндай мәліметтерді сұрату кезінде заңдылық, пропорционалдылық және қажеттілік қағидаттарын сақтау және онлайн-платформалар, сондай-ақ мемлекеттік органдар тарапынан дербес деректердің қорғалуына кепілдік беру қажет. Құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардың сұрау салулары қылмыстық істерді қарау шеңберінде берілуін қамтамасыз ету қажет.

Пайдаланушылардың деректерін ұсынуға арналған танымал платформалардың стандарттары

Instagram және Facebook, Telegram, Google, YouTube және TikTok-қа иелік ететін Meta сияқты танымал қызметтердің саясаты әлеуметтік желілер мен мессенджерлердің сұраныс бойынша мемлекеттік органдарға деректерді беру процедурасының қалай жұмыс істейтінін түсіну үшін талданды.

Meta

2023 жылғы сәуірдегі деректерге қарағанда, 14-35 жас аралығындағы жас санаты үшін Instagram 71% үлесі бар Қазақстандағы ең танымал әлеуметтік желі болып табылады. Instagram-ға иелік ететін Meta өзінің пайдалану шарттары мен қолданыстағы заңнамасына сәйкес мемлекеттік құқық қорғау органдарына пайдаланушы деректерін ұсына алады [2], соның ішінде АҚШ-тың коммуникацияларды сақтау туралы Федералдық заңы (Stored Communications Act, SCA), 18 U.S.C 2701-2712 Бөлімдері.

Instagram қолданушыларының деректерін алу үшін құқық қорғау органдары келесі құжаттарды ұсынуы керек:

• Ресми қылмыстық тергеуге байланысты абоненттердің негізгі жазбаларын (18 U.S.C. 2703 © (2) бөлімінде анықталған) ашуға мәжбүрлеу үшін берілген жарамды шақыру қағазы, оған мыналар кіруі мүмкін: аты, қызмет мерзімі, несие картасы туралы ақпарат, электрондық пошта мекенжайы (лары) және кез келген соңғы кіру IP мекенжайлары / егер олар қол жетімді болса.
• Сәйкес берілген сот бұйрығы 18 U.S.C 2703 (d) бөлімі, жоғарыда көрсетілген абоненттердің негізгі жазбаларынан басқа, хабарлама тақырыптары мен IP мекенжайларын қамтуы мүмкін байланыс мазмұнын қоспағанда, белгілі бір жазбаларды немесе басқа есептік жазбаға қатысты ақпаратты ашуға мәжбүрлеу.
• Қылмыстық процестің Федералды ережелерінде сипатталған процедураларға немесе хабарламаларды, фотосуреттерді, түсініктемелерді және орналасқан жер туралы ақпаратты қамтуы мүмкін кез келген есептік жазбаның сақталған мазмұнын ашуға мәжбүрлеу үшін жеткілікті негіздердің айғақтарына негізделген мемлекеттік деңгейдегі ордерлердің баламалы рәсімдеріне сәйкес берілген іздеу ордері.

Балаға жақын арада зиян келтіру немесе кез келген адамның қайтыс болу немесе ауыр физикалық зақымдану қаупімен байланысты және кешіктірмей ақпаратты ашуды талап ететін төтенше жағдай туындаған жағдайда, құқық қорғау органының лауазымды адамы құқық қорғау органдарының онлайн-сұрау салу жүйесі [3] арқылы сұрау сала алады. Басқа Meta платформаларының құқық қорғау органдарымен жұмысы Instagram-ға ұқсас.

Meta деректері бойынша, қазақстандық мемлекеттік органдар 2013 жылғы шілдеден 2022 жылғы желтоқсанға дейінгі кезеңде пайдаланушылардың деректерін алуға 12 сұрау салуды жіберді, бірақ Meta-ның бірде-бір сұрау салуына деректер ұсынбады.

Google

Өзінің құпиялылық саясатында және пайдалану шарттарында [4] «Мемлекеттік органдардың пайдаланушы деректерін алу туралы сұрауларын алу кезіндегі Google әрекеттері» бөлімінде Google мемлекеттік органдардан сұрау алу кезінде компанияның қандай әрекеттер жасайтынын хабарлайды.

Сұрауларды Google LLC (АҚШ-та тіркелген және қызметі осы мемлекеттің заңдарымен реттелетін компания) және Google Ireland Limited (Ирландияда тіркелген, қызметі сол елдің заңдарымен реттеледі) бағыттай алады.

Мемлекеттік органнан сұрау алған кезде, Google ақпаратты ашпас бұрын бұл туралы есептік жазбасы бар пайдаланушыға электрондық пошта арқылы хабарлайды. Google біз алған сұрау шарттары бойынша заңды түрде тыйым салынған болса, мұндай хабарламаларды жібермейді, бірақ компания пайдаланушыға осы заңды тыйым алынып тасталған кезде, мысалы, заңда белгіленген немесе сот белгілеген шектеу мерзімі аяқталған кезде сұрау туралы хабарлайды.

Сонымен қатар, егер аккаунт өшірілген немесе бұзылған болса, компания хабарлама жібермеуі мүмкін. Сонымен қатар, олар төтенше жағдайлар туындаған кезде мысалға баланың қауіпсіздігіне қауіп төнсе немесе біреудің өміріне қауіп төнсе пайдаланушыға сұрау туралы ескертпеуі мүмкін. Бұл жағдайда компания төтенше жағдай өткен кезде хабарлама жібереді.

Google LLC процедурасы (АҚШ):

Егер қазақстандық мемлекеттік орган сұрау салуды американдық Google LLC компаниясына жіберген жағдайда, компания мынадай заңдарды, стандарттар мен саясаттарды басшылыққа алады:

• АҚШ заңнамасы. Деректерге қол жеткізу және оларды ашу "электрондық байланыс жүйелері арқылы берілетін ақпаратты қорғау туралы" заң (ECPA) сияқты АҚШ-тың қолданыстағы заңдарымен реттеледі.
• Мемлекеттік органдары сұрау салуды жіберген елдің заңнамасы. Мемлекеттік органдар ұқсас қызметтерді жергілікті жеткізушілерге сұрау салулар жіберген кезде қолданылатын бірдей құқықтық рәсімдер мен заңды талаптарды сақтауға тиіс.
• Халықаралық нормалар. Компания Global Network Initiative ұйымы тұжырымдаған сөз бостандығы мен құпиялылық қағидаттарына сәйкес келетін [5] сұрауларға және соған байланысты іске асыру жөніндегі нұсқаулыққа жауап ретінде ғана деректерді ұсынады.
• Google ережелері. Қолданыстағы барлық пайдалану шарттары мен құпиялылық саясатын, сондай-ақ сөз бостандығын қорғауға қатысты ережелерді қамтиды.

Google Ireland Limited (Ирландия) процедурасы:

Егер Қазақстан мемлекеттік органы Ирландияда тіркелген Google Ireland Limited компаниясына сұрау салуды жіберген жағдайда, компания мынадай заңдарды, стандарттар мен саясаттарды басшылыққа алады:

• Ирландия Заңнамасы. Деректерге қол жеткізу және оларды ашу қылмыстық сот төрелігі туралы Заң сияқты Ирландияның қолданыстағы заңдарымен реттеледі.
• Ирландияда қолданылатын Еуропалық Одақ (ЕО) заңдары. Бұған Ирландияда қолданылатын барлық ЕО заңдары, соның ішінде ЕО-ның деректерді қорғау туралы жалпы ережесі (GDPR) кіреді.
• Мемлекеттік органдары сұрау салуды жіберген елдің заңнамасы. Мемлекеттік мекеме ұқсас қызметтерді жергілікті жеткізушілерге сұрау жіберу кезінде қолданылатын бірдей құқықтық рәсімдер мен заңды талаптарды сақтауы керек.
• Халықаралық нормалар. Компания деректерді Global Network Initiative ұйымы және онымен байланысты іске асыру жөніндегі басшылық тұжырымдаған сөз бостандығы мен құпиялылық қағидаттарына сәйкес келетін сұрауларға жауап ретінде ғана ұсынады.
• Google ережелері. Қолданыстағы барлық пайдалану шарттары мен құпиялылық саясатын, сондай-ақ сөз бостандығын қорғауға қатысты ережелерді қамтиды.

Сондай-ақ, төтенше жағдайда ақпарат алудың жеке процедурасы бар. Егер Google компаниясы адамды өлімнен немесе денсаулығына елеулі зияннан құтқара алады деп сенуге негіз болса, онда мемлекеттік органға ақпарат беру мүмкіндігі бар. Мұндай жағдайлардың мысалдары-тау-кен жұмыстары, мектепте ату, адам ұрлау немесе жоғалту және суицидтің алдын алу. Хабарланғандай, Google кез-келген жағдайда мұндай сұрауларды қолданыстағы заңнама мен өз ережелеріне сәйкес қарастырады.

Google әр алты ай сайын әлемнің түкпір-түкпірінен, соның ішінде Қазақстаннан пайдаланушы деректерін алуға қанша сұраныс түскені туралы есептер шығарады [6].

Қазақстан 2014 жылғы шілдеден 2022 жылғы желтоқсанға дейін 125 аккаунтқа қатысты пайдаланушы деректерін ашуға 106 сұрау жіберді.

Соңғы 2 жылда кейбір деректерді беру үшін (хабарланбайтын деректер) 50%-дан астам болды, 2022 жылдың шілде-желтоқсан айларының соңғы кезеңінде 92%-ға жетті.

Telegram

Telegram расталған террористік тергеулер кезінде құқық қорғау органдарымен ынтымақтаса алатынын хабарлайды. Компанияның веб-сайтында Telegram пайдаланушының террористік қылмыс жасады немесе жасады деп күдіктенгенін растайтын сот бұйрығын алса, пайдаланушының IP мекенжайы мен телефон нөмірін аша алады делінген.

Telegram өзінің FAQ-да Еуропалық парламент пен Кеңестің 2021 жылғы 29 сәуірдегі 2021/784 (ЕО) ережесі интернетте террористік мазмұнды тарату туралы (Интернеттегі террористік мазмұн ережесі) ЕО билігіне егер ол Telegram қоғамдық платформасында табылса, террористік мазмұнды жою туралы өтініштер жіберуге мүмкіндік береді деп хабарлайды [7]. Telegram үшінші тарапты – цифрлық қызметтер жөніндегі Еуропалық өкілді (EDSR) оларға коммуникацияларға көмектесу үшін тағайындады.

Басылымдары меншіктің жиынтық құны туралы Ережеге сәйкес жойылған пайдаланушылар олардың басылымдарының неліктен террористік деп танылғандығы және жоюға қалай қарсы екендігі туралы толық ақпарат сұрай алады.

Telegram пайдаланушының деректерін мемлекеттік құқық қорғау органдарына өте шектеулі және ерекше жағдайларда ғана бере алады, егер пайдаланушы терроризммен байланысты деп санауға жеткілікті негіз болса. Басқа жағдайларда Telegram өз пайдаланушылары туралы ешқандай ақпарат бермейді. Төменде Telegram-дың мессенджер пайдаланушылардың деректерін беру туралы сұрауларды өңдеп жатыр ма деген сұраққа жауабы берілген:

Құпия чаттар шифрлауды қолданады, соның арқасында бізде ашылатын деректер жоқ.
Шифрлаумен қамтылмаған деректерді қорғау үшін Telegram таратылған инфрақұрылымды пайдаланады. Бұлттық чат деректері бүкіл әлем бойынша әртүрлі юрисдикцияларға бөлінген әртүрлі заңды тұлғалар бақылайтын бірнеше деректер орталықтарында сақталады. Тиісті шифрды шешу кілттері бөліктерге бөлінеді және ешқашан олар қорғайтын деректермен бір жерде сақталмайды. Нәтижесінде бізді кез-келген деректерден бас тартуға мәжбүр ету үшін әртүрлі юрисдикциялардан бірнеше сот шешімдері қажет.
Осы құрылымның арқасында біз бірде-бір үкімет немесе пікірлес елдер блогы адамдардың жеке өміріне және сөз бостандығына қол сұғылмайтынына кепілдік бере аламыз. Telegram бүкіл әлем бойынша бірнеше түрлі құқықтық жүйелерді тексеруге жеткілікті күрделі және әмбебап болған жағдайда ғана деректерден бас тартуға мәжбүр болуы мүмкін.
Осы кезде біз үшінші тұлғаларға, соның ішінде үкіметтерге 0 байт пайдаланушы деректерін аштық.

Telegram-да @transparency боты бар, ол пайдаланушының геопозициясы бойынша Transparency Report ұсынады, алайда Қазақстан бойынша деректер жоқ. Бот мынаны хабарлайды:

Сот шешімі өзекті болуы үшін ол демократия деп саналатындай жоғары демократия индексі бар елден шығуы керек.

TikTok

Сұрауларды әлеуметтік желінің төрт өкілі ала алады:

• TikTok Inc. — Америка Құрама Штаттарында орналасқан пайдаланушылардың деректеріне қатысты сұраулар;
• TikTok Information Technologies UK Limited — Ұлыбританиядағы пайдаланушы деректеріне қатысты сұраулар;
• TikTok Technology Limited – Еуропалық экономикалық аймақта (ЕО-ға мүше елдер және Исландия, Лихтенштейн және Норвегия) және Швейцарияда орналасқан пайдаланушылардың деректеріне қатысты сұраулар;
• Тик Ток Pte. Limited – АҚШ, Ұлыбритания, ЕЭА және Швейцариядан тыс пайдаланушылардың деректеріне қатысты сұраулар.

TikTok қазақстандық өкілдігінің деректері нұсқаулықта көрсетілмеген, бірақ БАҚ-тың хабарлауынша [8] әлеуметтік желі оны 2023 жылдың көктемінде ашты.

TikTok құқық қорғау органдарының заңды сұрауларының тақырыбы болуы мүмкін келесі пайдаланушы деректерін сақтайды (мысалдар толық емес):

• Пайдаланушы туралы ақпарат (мысалдар: TikTok пайдаланушы аты, электрондық пошта мекенжайы (пайдаланушыны тіркеу әдісіне байланысты), телефон нөмірі (пайдаланушыны тіркеу әдісіне байланысты), тіркелгі жасалған күн, тіркелгі жасалған кезде IP мекенжайы, құрылғы туралы ақпарат);
• Тіркелгіге кіру/шығу деректері (тіркелгіге кіру / шығу IP мекенжайы);
• Өзара әрекеттесу деректері (мазмұнмен байланысты емес) (өзара әрекеттесудің IP мекенжай журналдары (тек белгілі бір кезең үшін), бейнені жасау уақыты / күні);
• Мазмұн деректері (бейне мазмұны, түсініктемелер, жеке хабарламалардың мазмұны).

TikTok-тың құқық қорғау органдарымен жұмыс істеу жөніндегі Нұсқаулықтары [9] сұраудың құқықтық негіздерін көрсетеді:

• Тиісті құқықтық процесс: сұрауда құқық қорғау органдарына қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау немесе тергеу мақсатында ақпарат сұрауға және жинауға рұқсат беретін заңды процесс (яғни, заңның/жарғының/кодекстің тиісті бабына немесе бөліміне сілтеме) нақты көрсетілуі керек.
• Контекст және тергеліп жатқан(дардың) құқық бұзушылық: сұрау салуда тергеліп жатқан(ых) құқық бұзушылықтың түрі (тиісті заңға/жарғыға/кодекске сілтеме жасай отырып), құқық бұзушылықтың мән-жайлары және оның платформамен қалай байланысты екендігі бөлек көрсетілуі тиіс.
• Пайдаланушының хабарламасы: пайдаланушының хабарламасына рұқсат етілгенін көрсету.

Сондай-ақ, басқа платформалар сияқты, TikTok-та шұғыл сұрауларды өңдеуге мүмкіндік беретін процедуралар бар. Мұндай сұраулар әрбір нақты жағдайда жеке-жеке қарастырылады: егер төтенше жағдай сұрау шеңберінде TikTok олар еріксіз зиян келтіру немесе адамға өлім немесе ауыр физикалық жарақат алу қаупімен байланысты төтенше жағдай бар деп санауға жеткілікті деп есептейтін ақпаратты алса, компания пайдаланушының мәліметтерін бере алады, қолданыстағы заңнамаға сәйкес мұндай зиянды болдырмау үшін қажет.

TikTok бүкіл әлем бойынша пайдаланушылар туралы ақпаратқа құқық қорғау органдарының қанша сұрау салғаны туралы деректерді жариялайды [10], алайда Қазақстан бойынша деректер жоқ.

Құқықтық негізде қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау немесе тергеу мақсатында TikTok деректерді ұсына алады. TikTok сұранысты жіберген кезде ресми тапсырыс, сот шешімі немесе сұранысты растайтын басқа құжаттама сияқты кез келген тіркеме болуы керек екенін көрсетеді. Алайда,«кез-келген инвестиция» деп «онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы» заңда көрсетілгендей, құқық қорғау және арнайы мемлекеттік органдардың сұрауларын білдіруге болады

Қорытынды

Онлайн-платформа пайдаланушысының деректерін беру жөніндегі міндет бойынша осы тармақтың проблемасы ол уәкілетті органдарға деректерді беру үшін нақты критерийлер мен кепілдіктерді айқындамауы болып табылады. Сонымен, Заң нақты қандай деректер сұралуы мүмкін екенін және қандай жағдайларда нақтыланбайды. Сондай-ақ, заңда пайдаланушылардың мемлекеттік органдарға берілген жағдайда деректердің құпиялылығына құқықтарын қорғайтын нормалар жоқ.

Интернеттегі адам құқықтарын қорғаудың халықаралық стандарттарын ескеретін, мысалы, БҰҰ-ның адам құқықтары аспектісіндегі кәсіпкерлік қызмет жөніндегі Нұсқаулықтары [11], сондай-ақ онлайн-платформалар мен уәкілетті органдардың іс-әрекеттерінің ашықтығы мен бақылауын қамтамасыз ететін заңға түзетулер әзірленіп, енгізілуі керек.

Web Archive сілтемелері:

[1] ‘Тест: сотталуы мүмкін мемдерді білесіз бе?’, Daily Афишасы, https://web.archive.org/web/20230927074536/https://daily.afisha.ru/culture/9666-test-znaete-li-vy-memy-za-kotorye-mogut-osudit/

[2] ‘Құқық қорғау органдарына арналған ақпарат’, Instagram анықтамалық орталығы, https://web.archive.org/web/20230927074613/https://www.facebook.com/help/instagram/494561080557017

[3] ‘Law Enforcement Online Requests’, Facebook, https://web.archive.org/web/20230927074729/https://www.facebook.com/records/login/

[4] ‘Пайдаланушы деректеріне мемлекеттік сұрауларды алу кезіндегі Google әрекеттері’, Google, https://web.archive.org/web/20230927074858/https://policies.google.com/terms/information-requests?hl=ru

[5] ‘The GNI principles’, сайт Global Network Initiative, https://web.archive.org/web/20230927075054/https://globalnetworkinitiative.org/gni-principles/

[6] ‘Әлем бойынша пайдаланушы деректері сұраулары’, Google, https://web.archive.org/web/20230927075128/https://transparencyreport.google.com/user-data/overview?hl=ru&user_requests_report_period=series: сұраулар, тіркелгілер;орган:KZ;уақыты:&lu=user_requests_report_period

[7] ‘Telegram FAQ’, Telegram, https://web.archive.org/web/20230927075224/https://telegram.org/faq

[8] ‘TikTok Қазақстанда өкілдік ашты’, «DKNews» халықаралық ақпарат агенттігі, 6 мамыр, 2023 жыл, https://web.archive.org/web/20230927080631/https:/dknews.kz/ru/shelkovyy-put/303561-kazahstan-i-kitay-obsudili-budushchee-sovmestnyh

[9] ‘TikTok құқық қорғау органдарымен жұмыс істеуге арналған нұсқауы’, TikTok, https://web.archive.org/web/20230927082445/https://www.tiktok.com/legal/page/global/law-enforcement/ ru

[10] ‘Information Requests Report’, TikTok, https://web.archive.org/web/20230927141201/https://www.tiktok.com/transparency/en/information-requests-2022-2/

[11] ‘Бизнес және адам құқықтары бойынша БҰҰ жетекші қағидалары’, Біріккен Ұлттар Ұйымының ресми веб-сайты, https://web.archive.org/web/20230927092207/https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/publications/guidingprinciplesbusinesshr_ru.pdf