Мазмұны
Басталуы
2019 жылдың 5 тамызында премьер-министр Нарендра Модидің Үкіметінің үндістан Конституциясының 370-бабының күшін жоюы нәтижесінде даулы Джамму мен Кашмир аймағының елдің бақылауындағы бөлігі штат мәртебесінен айырылып, Одақтық аумаққа айналды (Union territory). Бұған дейін аймақ орталық үкімет қабылдаған заңдар (қорғаныс, сыртқы байланыстар және басқаларын қоспағанда) жергілікті ассамблеяның мақұлдауынан өтуі керек болатын жеке мемлекет ретінде ерекше автономияға ие болған.
Одақ аумағы – Үндістандағы әкімшілік бөліністің бір түрі. Өз үкіметтері бар штаттардан айырмашылығы, Одақтық территориялар Үндістан үкіметі толығымен немесе ішінара басқаратын федералды территориялар болғаны.
Конституцияның өзгеруіне және аймақтың мәртебесінің күрт өзгеруіне жауап беру үшін Моди үкіметі онсыз да тұрақсыз және жоғары әскерилендірілген штатқа қосымша әскери контингент жіберді, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарының қызметіне шектеулер енгізді, телефон байланысы мен интернетке қол жетімділікті өшірді.
Интернет шатдаун және ақ тізім жүйесі
Әрі қарайғы тарих көрсеткендей, бұл интернет шатдаун демократиялық елдер арасындағы интернеттің ең ұзақ үзілістерінің бірі болды. Алты ай бойы, 2019 жылдың тамызынан 2020 жылдың қаңтарына дейін интернетке қосылу мүмкіндігі мүлдем болмады.
Жоғарғы сот 2020 жылдың 10 қаңтарында Үндістан Одағына қарсы Анурадха Бхасин ісі бойынша шешім шығарғаннан кейін* (Anuradha Bhasin V. Union of India) [*Үндістан Одағы Үндістан конституциясының 300-бабына сәйкес елдің үкіметі болып саналады], Джамму және Кашмир аймағының билігі 2G желілерінде интернетке қол жетімділікті тек ақ тізімге енгізілген сайттарға ішінара қалпына келтірді.
Аймақтағы жоғары жылдамдықты 4G интернет қызметі 2021 жылдың 5 ақпанында, жалпы шектеу күнінен бастап 18 айдан кейін ғана қалпына келтірілді. Surfshark-тің ірі VPN қызметінің мәліметтері бойынша, Үндістанда 2022 жылы мерзімді жергілікті шатдаундар үнемі енгізіліп отырды. Сонымен қатар, Джамму мен Кашмир аймағы өткен жылы желінің өшірілуі 70% - на дейін немесе 24 жергілікті шатдаунға ұшырады, бұл ақ тізім тәжірибесі 2022 жылға дейін жалғасты деген қорытындыға келді.
Бұл деректерді Джамму және Кашмир одақтық аумағының ішкі істер Министрлігі растады. Мәселен, ведомствоның сайтында бұйрықтар мен олардың шығарылған күндері үнемі жарияланып тұрады. Егер сіз «Telecom Services Temporary suspension» іздеу сұрауын қойсаңыз (телекоммуникациялық қызметтерді ұсынуды уақытша тоқтата тұру), онда тек 2022 жылы осындай 49 бұйрық көрсетіледі. Бұл бұйрықтар министрліктің белгілі бір қалаларда және белгілі бір мерзімге 2G/3G/4G желілерін өшіру туралы директиваны қалай шығаратынын көрсетеді.
Ақ тізім интернетті «бұзады»
Енгізілген шектеулерден біраз уақыттан кейін жергілікті веб-талдаушылар ақ тізімдегі сайттардың қол жетімділігіне бірнеше талдау жүргізді және тіпті «мақұлданған» сайттардың көпшілігінде қол жетімділік проблемалары бар екенін анықтады.
Бірінші тексеру кезінде Рохини Лакшане мен Пратек Вагре (Rohini Lakshane and Prateek Waghre) Джамму мен Кашмирдің ішкі істер Министрлігі ақ тізімге енгізген 153 веб-сайтты талдады. Мамандардың айтуынша, 80-ге жуық веб-сайт дұрыс ашылмаған, «бұзылған» бетті белгілеу немесе суреттердің болмауы сияқты ыңғайсыздық мәселелері болған. Мақұлданған сайттардың неліктен осылай жұмыс істегенін түсіндіре отырып, мамандар аталған веб-сайттардың көпшілігінде пайдаланушылар қол жеткізетін ақпарат қосалқы домендерден, мазмұнды жеткізу желілерінен (Content Delivery Networks, CDN) және мазмұны бүкіл әлем бойынша серверлерде сақталатын үшінші тұлғалардан келетінін түсіндірді. Бұл қызмет провайдерлерінің қызметтері ақ тізімде болмағандықтан, көптеген веб-сайттар жай ғана бұзылды.
Үндістан аймағының тұрғындары үшін тағы бір мәселе-Google және Yahoo (google.co.in, in.search.yahoo.com) іздеу жүйелерінің жергілікті қосалқы домендері ақ тізімге енгізілмеген. Бұл пайдаланушылардың жеке, географиялық тұрғыдан іздеу нәтижелеріне, сұрау ағылшын немесе жергілікті тілде енгізуге болатына қарамастан, қол жеткізе алмайтындығын білдірді.
Әрі қарай, 2020 жылдың 24 қаңтарында жарияланған бұйрыққа сәйкес, Джамму мен Кашмир тұрғындарына тек 2G желілерінде ақ тізімге енгізілген 301 веб-сайтқа интернетке қол жетімділік берілді, ал миллиондаған басқа веб-сайттар бұғаттауда қала берді. Сарапшылар тізімге енгізілген барлық сайттарды екінші рет талдады және нәтиже тек 126 сайтты пайдалануға болатынын көрсетті, ал олардың 144 - ыңғайсыздық мәселелері болды. Сонымен қатар, қайталанатын, жетіспейтін немесе жарамсыз URL мекенжайлары сияқты себептер бойынша 31 сайтты зерттеуден мүлдем алып тастауға тура келді.
- 2020 жылдың 7 ақпанында үкімет ақ тізімге енгізілген сайттардың санын 481-ге дейін көбейтті.
- 2020 жылдың 16 ақпанында Джамму және Кашмир федералды аймағы өздерінің ақ тізіміне 1000-нан астам веб-сайттарды қосты, олардың жалпы саны 481-ден 1485-ке дейін өсті.
Ақпан айының ортасына қарай ішкі істер Министрлігі Джамму және Кашмир үкіметімен барлау мен құқық қорғау органдарынан алынған есептермен хабарлама жариялады, бұл ақ тізімдегі әлеуметтік медиа сайттарына «террористік әрекетті» жүргізу үшін виртуалды жеке желі (VPN) қосымшалары арқылы қол жеткізілгенін көрсетті. Осы предлогты қолдана отырып, аймақ әкімшілігі шектеулерді ұзарту туралы шешім қабылдады және ақ тізімдге кірмейтін веб-сайттарға кіруді біраз уақытқа қолжетімділікті қоспады.
Ақ тізім конституциялық емес
2020 жылдың 30 қаңтарында Үндістанның цифрлық құқықтар мен бостандықтарды қорғау ұйымы «Интернет бостандығы қоры» (IFF) ақ тізімге негізделген интернет-цензура режимі конституциялық емес, өйткені ол негізгі құқықтар норма және шектеулер ерекшелік болып табылатын конституциялық принципке қайшы келетіні туралы өтініш жарияланды.
Осы себептерге байланысты 2000 жылғы ақпараттық технологиялар туралы Заңның 69А бөлімі (69A бөлімі, IT Act 2000) үкіметке тиісті процедураны орындағаннан кейін заңсыз мазмұнды орналастыратын веб-сайттарға кіруге тыйым салуға рұқсат береді. Алайда, мұндай веб-сайттар белгіленген процедураны орындағаннан кейін нақты анықталып, бұғатталғанға дейін, әдепкі бойынша, барлық веб-сайттар қол жетімді болып қалуы керек. Егер үкімет жалған ақпарат пен зорлық-зомбылыққа немесе терроризмге итермелеу туралы ақпаратқа алаңдаса, ол заңсыз мазмұны бар веб-сайттарды таңдаулы түрде қара тізімге енгізуі мүмкін, бірақ билік барлық сайттарға жалпы тыйым сала алмайды және ақ тізімді таңдамалы түрде жүргізе алмайды.
«Үндістан Конституциясының негізгі логикасын өзгерте отырып, ақ тізім мемлекет тарапынан еріксіз озбырлықты жүзеге асырады» – Бостандық интернеті қоры.
Мемлекеттік шенеуніктер белгілі бір сайтқа кіруді бұғаттамас бұрын күш салудың қажеті жоқ болғандықтан, көптеген ресурстар ақ тізімге енгізілмейді, себебі шенеуніктер олар туралы білмейді. Сондай-ақ, кейбір сайттар бұғатталып, ал сол санатқа жататын басқа сайттар ақ тізімге енгізілгені туралы түсініктеме берілмейді.
Жоғарғы сот міндетті түрде телекоммуникациялық қызметтерді уақытша тоқтата тұру ережелеріне сәйкес құрылған қайта қарау комитетіне (Review Committee) телекоммуникациялық қызметтерді әр жеті жұмыс күні сайын тоқтата тұру қажеттілігін мезгіл-мезгіл қайта қарауды тапсырды. Алайда, IFF қайта қарау комитеті бұл нұсқаулықты орындады ма, жоқ па және Комитет қандай ұсыныстар жасағаны, әрине олар болса, ақпаратты ашық түрде таба алмады.
Онлайн таза бейтараптық пен сөз бостандығы ережелерін бұзу
Үндістандағы ақ тізімнің енгізілуіне жауап ретінде танымал «The Wire» басылымының аймақтық нұсқасында Кашмирдің интернет шектеулері олардың принциптері интернетке дифференциалды қол жеткізудің кез келген түріне тыйым салатын үнділік таза бейтараптық нормаларын бұзғаны туралы алаңдаушылық тудырғаны туралы мақала жарияланды.
Елдің таза бейтараптық ережелері 2018 жылдың шілдесінде күшіне енді, сол кезде телекоммуникацияларды лицензиялау ережелеріне «әлемдегі ең күшті» деп аталған нұсқауларды қамтитын түзетулер енгізілді. Бұл ережелер деректерді кемсітудің кез-келген түріне тыйым салды, соның ішінде «бұғаттау, сапаның төмендеуі, баяулау немесе кез-келген мазмұнға жеңілдік беру немесе өңдеу». Ережелерді бұзған интернет-провайдерлер лицензиядан айырылуы мүмкін.
Дегенмен, Джамму және Кашмир әкімшіліктері бұл ережелер жергілікті интернет-провайдерлерге «қажетті брандмауэрлерді орнатуға және үкіметтің веб-сайттарына және негізгі қызметтерге арналған сайттарға, мысалы, электрондық банкингке және т. б. кіруге мүмкіндік беретін сайттардың «ақ тізімін» жасауға міндеттеме бермеді. барлық әлеуметтік медиа сайттарына».
Үндістанның ақ тізімінің алғашқы нұсқаларында 60-қа жуық жаңалықтар сайттары кіреді, олар негізінен Джамму мен Кашмирдің ірі аймақтық газеттерінің сайттары болды. Алайда, көптеген кішігірім жаңалықтар порталдары бұл тізімге енген жоқ. Сонымен қатар, тіпті Indian Express, India Today және Firstpost сияқты ірі ұлттық БАҚ тізімге енбеді, бұл аймақтағы адамдарға елде болып жатқан оқиғалар туралы толық ақпарат алуға және білуге мүмкіндік бермеді.
Әлеуметтік желілер сияқты, YouTube ақ тізімнен тыс қалды, бұл медиа индустриясында хаотикалық атмосфераны тудырды, онда алты айлық шатдауннан зардап шеккен жергілікті медиа порталдарда тарату көздері болмады.
«Сіз аудиторияға жете алмайсыз және аудитория барлық мазмұнға ашық қол жеткізе алмайды. Тіпті ауыр дағдарыс кезінде де, аздаған сайттарға кіру бұғатталған негізінен қара тізім жасалады. Мұнда олар кері жолға түсті. 1,5 миллиардтан астам веб-сайт бар. Олардың бар болуын ақ тізімге енгізілген 302 веб-сайтпен қалай салыстыруға болады», – деп түсіндірді «The News Now» басылымының аға журналисі Зафар Чоудхари
Қорытынды
Үндістанда ақ тізімді енгізу мысалында интернетке шектеулер қоятын биліктің қолжазбасы әрдайым бірдей болатындығы көрінеді. Бұл тұжырымдамалар мен заңдарды манипуляциялау, «террористік әрекетті» айыптау және ұлттық қауіпсіздікті бұзу, бұл кез-келген шектеу әрекетін бірден «ақтайды» . Мұндай шектеулерден қарапайым адамдар зардап шегеді, яғни бұл жағдайда Джамму мен Кашмир тұрғындары.
Freedom House мәліметтері бойынша, 2022 жылы Үндістан интернет еркіндігі деңгейі бойынша мүмкін болатын 100 ұпайдан 51 ұпай жинады (ішінара еркін топ), өз кезегінде Қазақстан 100 ұпайдың 32-сін жинады (еркін емес елдер тобы). Джамму мен Кашмирде ақ тізімді енгізу адам құқықтарының көптеген бұзылуына әкелді, тәуелсіз БАҚ-қа қауіп төндірді, халық пен бизнеске экономикалық зиян келтірді. Телеком қызметтерін тоқтата тұру және шектеу бойынша өңір үкіметінің жүргізіп отырған саясаты Қазақстанда болашақ интернет-реттеуді дамытудың ықтимал нұсқасының шындыққа жақын бейнесін жасауға мүмкіндік береді.
