Мазмұны
Жасанды интеллект — мүмкіндік пе әлде қауіп пе?
Жасанды интеллект (ЖИ) сияқты машиналық оқыту технологиялары интернеттегі ақпаратты қалыптастыру мен бағалаудың негізгі құралдарына айналуда. Контентті модерациялау және жетекшілікке алу көбінесе автоматтандырылған процедура болып табылады, онда алгоритмдер қай контентті жою керектігін немесе оны кімге таратуды шешеді. ЖИ-ті жауапкершілікпен енгізу қоғамға көптеген түрлі жолдармен пайда әкелуі мүмкін. Алайда, мұндай технологиялардың негізгі бостандықтарға теріс әсер етуінің нақты қаупі бар. ЖИ пайдалану коммерциялық, саяси немесе мемлекеттік мүдделерді пайдалану және оған ықпал ету адам құқықтарына, атап айтқанда, сөз бостандығы мен медианың плюрализміне үлкен қауіп төндіруі мүмкін.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйымының (ЕҚЫҰ) БАҚ бостандығы мәселелері жөніндегі өкілінің кеңсесі ЖИ-дің пікір білдіру бостандығына терең әсеріне арналған жаңа жобаны іске қосты (Spotlight on AI and Freedom of Expression (SAIFE).
Жобаның мақсаты-машиналық оқыту технологияларын пайдалануда үкіметтің, реттеуші органдардың және интернет-делдалдардың саясаты мен практикасын және азаматтардың ақпаратқа қалай қол жеткізетініне және онымен алмасуына әсерін неғұрлым нақты түсінуге ықпал ету.
ЕҚЫҰ-ның БАҚ бостандығы жөніндегі өкілінің бюросы ЖИ сияқты машиналық оқытудың озық технологияларын ықпалдастыру кезінде пікір білдіру бостандығы мен медиа плюрализмін қорғаудың неғұрлым тиімді тәсілдері бойынша стратегиялық ұсынымдар әзірлейді.
Қауіпсіздік қатерлері, жеккөрушілік, медиа плюрализм және «қадағалау капитализмі» сияқты төрт проблемалық салаға ерекше назар аударылады, сонымен қатар:
- Жасанды интеллект (а) заңсыз онлайн контентті, соның ішінде экстремистік және террористік контент сияқты қауіпсіздік қатерлерін және (б) желіде өшпенділік пен алгоритмдік кемсітушілікке ерекше назар аудара отырып, ықтимал қауіпті, бірақ заңды контентті анықтау және бағалау үшін, контенті модерациялауды пайдаланылады.
- ЖИ контентті ұсыну жүйелеріне және олардың медиа плюрализмге әсеріне баса назар аудара отырып, онлайн-бағыттау және жекелендіру үшін қолданылады, сонымен қатар пайдаланушыларды бақылау және адамдарға реттеу арқылы контентті бағыттау және болашақта олардың іс-әрекетін болжау негізінде жарнамада қолданылады.
ЕҚЫҰ елдеріне арналған ұсынымдар
Жоба шеңберінде ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер үшін мынадай басшылық ұсынымдар әзірленді:
- ЖИ-мен байланысты стратегия мен саясаттың негізгі бағыты ретінде сөз бостандығы мен басқа да адам құқықтарын қорғау және алға жылжыту.
- Интернетті демократиялық қатысу мен өкілдік үшін, сондай-ақ БАҚ плюрализмі үшін кеңістік ретінде сақтау және дамыту.
- Пікір бостандығына, ақпарат бостандығына және пікір білдіру бостандығына қатысты мәселелерге жауап беру үшін инклюзивті процестерге негізделген дәлелдеу саясатын жасау.
- Адам құқықтары мен демократиялық құндылықтарға зиян келтіретін пайданы барынша көбейту басымдығына жол бермеу үшін БҰҰ-ның Адам құқықтары аспектісінде кәсіпкерлік қызметтің нұсқаулықтарын сақтауға жәрдемдесу.
- Онлайн-платформаларды адам құқықтарын жан-жақты тексеруді, оның ішінде адам құқықтарына әсерін бағалау (HRIA) арқылы олардың контентті басқару саясатына және автоматтандырылған шешім қабылдауға, сондай-ақ олардың іскерлік тәжірибесіне, мысалы, деректерді жинау, мақсатты жарнама және интерфейс дизайнына қатысты жүргізуге міндеттеу.
- Мазмұнды модерациялау, контентті бағыттау және мақсатты жарнама үшін ЖИ қолданудың анықтығын, түсініктілігін және қол жетімділігін қамтамасыз ету.
- Адам құқықтарын қорғау толығымен аутсорсингке берілмегеніне немесе автоматтандырылмағанына көз жеткізу және кез келген мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің ашықтығын қамтамасыз ету қажет.
- Ашықтықтың қатаң шеңберлерін енгізу, оның ішінде ЖИ пайдалану туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын ашықтық туралы жан-жақты есептерді көздеу.
- Цензура мен қадағалаудан, оның ішінде адамдардың тексеру тетіктері мен тәуелсіз шағымдану тетіктері арқылы сенімді қорғаныс тетіктерінің болуын қамтамасыз ету.
- Қатаң есеп берушілікке, оның ішінде тәуелсіз қадағалау және тәуелсіз аудит, атап айтқанда адам құқықтарын сақтау және кемсітпеушілік аудиті арқылы кепілдік беру.
- Жеке өмірге қол сұғылмаушылық және деректерді қорғау құқығын құрметтеу, оның ішінде бақылауға негізделген жарнамаға шектеулер қою және сенімді ашықтықты қамтамасыз ету және пайдаланушылардың қадағалау мен реттеуге негізделген іскерлік практикаға қатысу.
- Медиа және цифрлық сауаттылықты ілгерілету және пайдаланушылардың өкілеттіктерін, іс-қимыл еркіндігін және контентті басқару мен олардың деректерін пайдалануды бақылауды, оның ішінде кез келген автоматтандырылған шешім қабылдаудан бас тарту мүмкіндігін беру арқылы нығайту.
- Теңгерілмеген және монополияланған нарықтық күштерге қарсы күрес және плюрализмді, технологиялық және медиа инновацияларды алға жылжыту.
- Онлайн-контентке жетекшілік ету және модерациялау үшін ЖИ әзірлеу және енгізу кезінде адам құқықтарының сақталуын қамтамасыз ету үшін көпжақты деңгейдегі өзара іс-қимыл.
Қазақстан 1992 жылғы 30 қаңтарда ЕҚЫК (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңес) қатысушысы болды. Бұл автоматты түрде осы халықаралық ұйымның барлық 48 мүшесінің Қазақстанды тануын білдірді. 1994 жылы Будапешт саммитінде ЕҚЫК ЕҚЫҰ деп аталды. Осылайша, жоғарыда көрсетілген барлық ұсынымдар Қазақстанда ЖИ дамыту саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру кезінде назарға алынуы тиіс.
Қасым-Жомарт Тоқаев жасанды интеллект және деректерге талдау жасаудың өзекті мәселелеріне арналған «Artificial Intelligence Journey» атты онлайн конференцияcында: «Бұл бізге мойын бұруға мұрша бермей, заманауи технологиялар жетектеп апара жатқан мүлдем жаңа әлем. Ол жарқын келешек пе, бұлыңғыр болашақ па? Келешек ұрпаққа не қалдырамыз? Бұл біздің инженерлердің, IT-мамандарының, экономистердің, әсіресе, саясаткерлердің жұмылған күш-жігеріне байланысты», – деп атап өтті.
