Мазмұны
Басталу тарихы
Қазан айының соңында дактилоскопия (саусақ іздері бойынша адамды сәйкестендіру тәсілі) арқылы азаматтарды міндетті тіркеу науқаны «бюджеттің қаржыландырылмауына» байланысты тағы бір жылға кейінге қалдырылғаны белгілі болды.
Бұл науқанның бастамашылары қылмыс деңгейінің төмендеуін және терроризм мен экстремизмге қарсы тиімді күресті болжайды. Бұған дейін 2021 жылы бұл бастама «күрделі эпидемиологиялық жағдайға» байланысты кейінге қалдырылды.
Көптеген қазақстандық сарапшылар Мемлекет дербес деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету туралы айтпағанда, осындай күрделі технологияларды енгізуге дайын емес екеніне сенімді.
Азаматтар қылмыстық мақсатта пайдаланылуы мүмкін ақпараттың тарап кетуінен, жалған айыптаулардан, бұрмалаудан, жалпы бақылауды кеңейтуден қорқады.
Сарапшылардың пікірлері
«Дербес деректер жалпыға қолжетімді болуы немесе сатылуы мүмкін», — Дана Өтеген, М.С Нәрікбаев атындағы КазГЮУ Жоғары құқық мектебі директорының орынбасары, Астанадағы Qazaqstan Digital Rights Center филиалының директоры.
«Дактилоскопиялық және геномдық тіркеу туралы» Заңның күшіне енуіне байланысты биометриялық сәйкестендіру қажеттілігі мынадай мақсаттармен белгіленеді:
- қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- шетел азаматтарының шекарадан өтуін шекаралық бақылау;
- терроризмге қарсы іс-қимыл;
- тиімді қылмыстық тергеуді қамтамасыз ету;
- жоғалған адамдарды іздестіру;
- белгісіз мәйіттердің жеке басын анықтау.
Заңға сәйкес, 16 жастан асқан Қазақстан Республикасының барлық азаматтары, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар саусақ іздерін міндетті түрде тапсыруға жатады.
Дана Өтеген деректердің тарап кетуіне қатысты алаңдаушылық негізсіз емес екенін атап өтті, өйткені соңғы жылдары үлкен тарап кетулер бірнеше рет байқалды.
2019 жылы 11 миллион қазақстандықтың жеке деректері ОСК базасынан еркін қол жетімділікке тап болды. Бас прокуратураның базаларынан да үлкен тарап кетулер байқалды. «Қазпошта» АҚ деректер базасының резервтік көшірмесі бар серверге қолжетімділікті сатуға қою жағдайы да белгілі.
Содан кейін аты-жөні, телефон нөмірлері, жеке сәйкестендіру нөмірлері, несие сұраулары, депозиттер, ақша аударымдары және қызметкерлер туралы басқа ақпарат көпшілікке қол жетімді болды.
«Азаматтардың биометрияға деген төмен сенімі оны жүзеге асыруға кедергі келтіруі мүмкін», — Esperio компаниясының талдаушысы Нұрбек Ысқақов.
Биометриялық деректерді пайдалану технологияларының болашағы мемлекеттік және жеке қызметтерді, мысалы, брокерлік қызметтерді, соның ішінде криптовалютамен, заңды және сақтандыру қызметтерін алуды бірнеше есе жеделдетуде көрінеді.
Алайда, мұндай технологияны енгізу өте сақтықпен жүргізілуі керек. Бұл жүйенің орталық элементі мемлекет болатындықтан, әр жаңа кезеңде ол алдымен инфрақұрылымның қауіпсіздігіне кепілдік беруі керек.
«Бұл Қазақстан тұрғындарының құқықтары мен бостандықтарын шектеудің кезекті кезеңі», — Данияр Наурыз, журналист.
Халықтың жалпы дактилоскопиялауы — тоталитарлық елдердің белгісі. Мемлекет өзінің субъективті мүдделерімен объективті табиғаттың құзыреті болып табылатын биологиялық салаға енеді.
Осындай жағдай туындауы мүмкін: А азаматы саусақ іздерін бөлмеде қалдырады, біраз уақыттан кейін қолғап киген В азаматы сол бөлмеде қылмыс жасайды. Егер барлық азаматтардың саусақ ізі дерекқоры пайдаланылса, полиция күдікті ретінде кімді ұстайды?
2019 жылдың тамызында бір миллионнан астам адамның саусақ іздері мен басқа биометриялық мәліметтер базасын бұзу фактісі анықталды. Қазақстанда мұндай тарап кету қаупі одан да жоғары болуы мүмкін.
Адамгершілікке қарсы жалпы дактилоскопиялау — Қазақстан тұрғындарының құқықтары мен бостандықтарын шектеудің кезекті кезеңі.
Дереккөз және толық ақпарат сілтеме бойынша: QMonitor.
