Мазмұны
Қыркүйек айының соңында қазақстандық журналистер ақпаратқа қол жеткізу бөлігінде олардың кәсіби құқықтарының бұзылуына алаңдаушылық білдірген өтініш жариялады. Карантин шараларының жеңілдегеніне қарамастан, БАҚ қызметкерлеріне Үкімет пен Парламентке кіру әлі де шектеулі болды. Бірнеше күн ішінде ел президентіне, бас прокурорға және премьер-министрге жолданған үндеу 400-ге жуық қол жинады. Жиналыстарға қол жетімділік ашылды, алайда журналистер Үкімет мүшелері баспасөзбен дұрыс сөйлесуді ұмытты деп мәлімдейді.
Естеріңізге сала кетейік, өткен жылдың сәуір айында журналистер кәсіби міндеттерін сапалы орындау мүмкіндігінен айрылды. Пандемияға байланысты мемлекеттік органдар мен Парламенттің барлық баспасөз конференциялары мен брифингтері онлайн режиміне ауыстырылды, бұл БАҚ жұмысына теріс әсерін тигізді. Мемлекеттік органдардың ғимараттарына кіруге тыйым салынды; онлайн режимінде өтетін іс-шараларда барлық сұрақтарды қоюға әрдайым мүмкіндік болған жоқ; жиі техникалық ақауларға сілтеме жасай отырып, журналистерді эфирден «өшірді». Алайда, осы уақыт ішінде қиындықтарға қарамастан, БАҚ қызметкерлері азаматтарға шынайы және объективті ақпаратқа қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін толық күшінде жұмыс істеді.
27 қыркүйектен бастап елде жаппай іс — шаралар өткізуге рұқсат етілді, бұл іс жүзінде карантиндік жағдайдың едәуір жақсарғанын білдіреді, бірақ журналистер мен БАҚ қызметкерлері үшін ештеңе өзгерген жоқ-Парламент пен Үкімет жабық болды. Сонымен қатар, онлайн конференциялар Zoom режимінен басқа форматқа ауыстырылды, онда журналистердің сұрақтар қоюға мүмкіндігі болмады. Парламентшілердің жұмысы туралы маңызды ақпарат көзі болып табылатын Сенат комитеттерінің мәжілістері БАҚ үшін жабылды. Бұл ретте Парламент Сенатында карантиндік шектеулерге қарамастан, жұртшылықтың қатысуымен бұқаралық іс-шаралар өткізілді және өткізілуде.
Үндеуден кейін, екі апта өткен соң жағдай жақсы жаққа өзгерді. 14 қазанда Бас санитарлық дәрігер «Ashyq» қосымшасында «жасыл» мәртебесі бар БАҚ қызметкерлеріне орталық мемлекеттік органдардың ғимараттарына еркін кіруге рұқсат берді. Сондай-ақ, журналистерге енді Парламент Мәжілісі мен Сенатының ғимараттарына баруға болады.
Ақпарат және қоғамдық даму вице-министрі Кемелбек Ойшыбаевтың айтуынша, «Министрлік өз тарапынан орталық мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдарға «Ashyq» жүйесінде қауіпсіз «жасыл» мәртебесі бар журналистердің офлайн режимінде мемлекеттік органдар өткізетін әлеуметтік маңызды іс-шараларға қатысуына байланысты түсіндіру сипатындағы хаттар жіберді».
Айнура Дарибаева
Сонымен қатар, вице-министр «Құқықтық медиа-орталық» ҚҚ сауалына берген ресми жауабында атап өткендей, журналистердің Қазақстан Республикасы Үкіметінің ғимаратына кіруіне де рұқсат етілген:
Алайда, Үкімет мәжілістерді бұрынғы онлайн-режимде өткізілуін жалғастыратындықтан, барлық министрлер мәжіліске өз министрліктерінің ғимараттарынан бейнеконференцбайланыс арқылы онлайн қосылады. Осы факторды ескере отырып, мәжілісті өткізу нысаны өзгергенге дейін журналистер Қазақстан Республикасы Үкіметі отырысының мәселелерін онлайн трансляция арқылы бақылай отырып, жария ете алады.
Болып жатқан оқиғаға журналистердің мұндай оптимистік көзқарасы жоқ. Vlast.kz тілшісі Тамара Ваальдің айтуынша, министрлер кабинетінің мүшелері баспасөз өкілдерімен кездесуге дайын болмаған: «Олар бізді көргенде аң-таң болып, камераларға түсіп қалмау үшін тезірек қашуға тырысты. Ешкім оларға сұрақ қоя алмайтындай жылдамдықпен қашып кетті. Олар бізбен дұрыс сөйлесу әдебін жоғалтқаны анық, журналистермен қарым-қатынас жасауды қайта үйренуі керек. Және бұл олар үшін стресс. Үкіметтің [мәжілістеріне] келетін болсақ, әзірге ол жаққа баруға еш негіз көріп тұрған жоқпыз, өйткені барлық министрлер бейнебайланыс арқылы қосылады».
Осылайша, журналистердің белсенді іс-қимылдары мен олардың Үкіметпен қарым-қатынасы мемлекеттік органдарға қолжетімділіктің ашылуына ықпал еткенін атап өтуге болады. Бұл БАҚ пен медиа сарапшылардың өсіп келе жатқан адвокаттық әлеуетін көрсетеді. Сонымен қатар, депутаттар онлайн жұмыс істеуге дағдыланып, өнімді қарым-қатынасқа дайын емес екені білінді. Бұл Парламенттің имиджі мен беделіне әсер етуі мүмкін, өйткені тікелей эфирде сөйлесуге мүмкіндік берілгеніне қарамастан, депутаттар журналистер мен БАҚ қызметкерлерінен аулақ болуға тырысады. Бұл жағдай ақпаратқа қол жеткізу жағдайын нашарлатып, журналистердің кәсіби қызметін жүзеге асыруға айтарлықтай кедергі келтіруі мүмкін.
Махамбет Абжан суреті
