Мазмұны
Өткен материалда біз жеке мәліметтердің не екенін білдік, егер баланың құқықтары ересек адамның құқықтарына тең болса, онда қорғаныс дәл солай болатынын анықтадық.
Енді ортақ және шектеулі қол жетімділіктің жеке деректері қандай екенін анықтайық.
ҚР Конституциясына және «Бала құқықтары туралы» Заңға сәйкес бала ересек адам сияқты құқықтарға ие. Осыған байланысты, баланың жеке деректері, сондай-ақ ересек адам сияқты, жалпы қол жетімділік және шектеулі қол жетімділік деректеріне бөлінеді.
Жалпыға қолжетімді дербес деректер және шектеулі қолжетімділік ұғымдары
Жалпыға қолжетімді дербес деректер — бұл Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес субъектінің келісімімен қол жеткізу еркін болып табылатын құпиялылық талаптары қолданылмайтын деректер. Мысалы, сіздің түйіндемеңізде жазылған және жалпыға қол жетімді ресурстарда, библиографияда, әлеуметтік медиа беттерінде орналастырылған кейбір деректер жалпыға қол жетімді жеке деректер болып табылады. Көбінесе оларға аты-жөні, телефон нөмірі және туған күні кіреді, өйткені, негізінен, біз осы ақпаратты өзіміз жариялаймыз және сол арқылы оларды таратуға келісім береміз. Дегенмен, бұл ретте сіз туралы деректер тек сіздің келісіміңізбен ортақ деректер болуы мүмкін екенін есте ұстаған жөн.
Шектеулі қол жетімділік деректері — бұл заңнамамен шектелген мәліметтер. Мысалы, бұл жеке куәліктің, паспорттың (кез-келген басқа куәландыратын құжаттың) нөмірі, тұрғылықты мекен-жайы, медициналық мәліметтер, банктік шоттар және т.б. болуы мүмкін, көбінесе қол жетімділігі шектеулі мәліметтер болып табылады, өйткені бұл мәліметтер құпия болып табылады, қорғалуы керек және таратылмауы керек, әйтпесе олардың қол жетімділігі субъектіге зиян тигізуі мүмкін. Мұндай деректерге қол жеткізетін кез-келген адам құпиялылықты сақтауға міндетті (мақалаға сәйкес «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» Заңның 11-тармағы).
Қазақстанда дербес деректерді жинау және өңдеу жөніндегі кәмелетке толмағандардың құқықтары
Дербес деректерді жинау кезінде заңнамаға сәйкес кәмелетке толмағандармен тең, сондай-ақ ҚР цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің «Дербес деректерді жинау, өңдеу қағидаларын бекіту туралы» 2020 жылғы 21 қазандағы №395/НҚ бұйрығында көрсетілгендей кәмелетке толмағандар өзгертуге, толықтыруға құқылы (бұл үшін құжаттық деректер қажет растау), және олардың жеке деректерін иесіздендіру үшін.
Иесіздендіру-бұл олардың біреуге тиесілі екенін анықтау мүмкін болмайтын, қайта анықтау мүмкіндігі жоқ әрекет.
Сондай-ақ, балалар өздерінің жеке деректерін бұғаттауға немесе оларды толығымен жоюға құқылы. Мысалы, егер қандай да бір ұйымда, мысалы, мектепте баланың жеке ақпаратын сақтау немесе жинау бойынша бұзушылықтар анықталған жағдайда, онда оның қамқоршылары, ата-аналары немесе заңды өкілдері баланың жеке деректерін бұғаттауды, яғни оларды одан әрі таратуға және өңдеуге тыйым салуды талап етуге толық құқылы. Болашақта, егер жеке деректерді сақтау немесе жинау шынымен бұзушылықтармен жасалса, онда мұндай деректер жойылуға жатады, яғни жойылады.
Осылайша, негізгі ойларды атап өтеміз:
- Кәмелетке толмағанның жеке деректері – бұл кәмелетке толған адаммен бірдей деректер, ол кәмелетке толмаған адамды анықтауға мүмкіндік беретін мектеп, телефон нөмірі, аты-жөні, туған күні, Құжат нөмірі, сыныбы, тұрғылықты мекен-жайы және т.б. туралы ақпарат болуы мүмкін.
- Баланың дербес деректері сондай-ақ жалпыға қолжетімді дербес деректерге (аты-жөні, туған күні) және қолжетімділігі шектеулі деректерге (мысалы, отбасы құрамы, мүгедектік туралы анықтама, бала асырап алу туралы деректер және т.б.) бөлінеді. Жалпы, жалпыға қолжетімді және шектеулі дербес деректер арасындағы шекара дербес деректер субъектісінің жалпыға қолжетімді дереккөздерде таратуға және жариялауға келісімімен айқындалады.
- Баланың дербес деректері де «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» заңмен қорғалады. Осы Заңға сәйкес, кәмелетке толмаған адам дербес деректер субъектісі ретінде кәмелетке толғандар сияқты барлық құқықтарға ие.
